ئەرسەلان ڕەحمان*
پرۆفیسۆری یاریدەدەر د.شوان ئادەم ئەیڤەس، مامۆستای وانەی ئیتیك و یاسا لە بەشی ڕاگەیاندنی زانكۆی هەڵەبجە، سێ مانگ سزای بەندكردنی بەسەردا سەپێندراوە، لە پای هێنانەوەی نموونەیەكی چەوتی سۆشیالمیدیا، بۆ گروپێك لە فێرخوازانی قۆناغی دووەمی بەشی ڕاگەیاندنی زانكۆكە. پرسیارەكان، بە زمانی حاڵ، لە پێناو تێكهەڵكێشی بنەما تیۆرییەكان و پراكتیكی پیشەی میدیایی نموونەی جیاوازیان لەو چەوتیانە وەرگرتووە، كە لە سۆشیالمیدیادا هەن.
“تاوان”ـی مامۆستا!
مامۆستای بابەتی “ئیتیكی میدیا” لە تاقیكردنەوەی كۆتایی سمستەری یەكەم، كە 21ی شوباتی 2021 بەڕێوەچووە، پرسیاری لە گروپێكی دیاریكراوی فێرخوازان كردووە، بە نیشانەی ڕاست و چەوت وەڵامی نموونەكان بدەنەوە و دواتر فێرخواز ڕوونی بكاتەوە، ئەو نموونانە چ پێوەرێكی پیشەیی ڕاگەیاندنیان پێشێل كردووە. لەسەر خاڵێكی نموونەكان، كە بەو پەڕی نیازپاكییەوە تەنیا بۆ مەبەستی فێركردن و زانستیی وەك دەقێك لە سۆشیالمیدیاوە گواستراوەتەوە و ئاماژەی پێكراوە، بۆ ئەوەی فێرخواز ڕوونی بكاتەوە، ئەو دەقە چەوتە و پێشێلی یاسای كردووە، كەچی سكاڵا تۆمار كراوە و سەرەنجام دادگای كەتنی دوو لە سلێمانی ڕۆژی 3ی حوزەیرانی 2024، مامۆستای بابەتەكەی مەحكوم كردووە.
گەڕانەوە بۆ دەق
لە بڕیارەكەی دادگادا، پشت بە ماددەی 433 بڕگەی 1 لە یاسای سزادانی عێراقی 111ی ساڵی 1969 بەستراوە. كە تایبەتە بە ناوزڕاندن “القذف ھو اسناد واقعە معینة الی الغیر باحدی طرق العلانیة من شأنھا لو صحت ان توجب عقاب من اسندت الیه أو احتقاره عند اھل وطنه. ویعاقب من قذف غیره بالحبس وبالغرامە أو باحدی ھاتین العقوبتین.” نەك تەنیا سزای بەندكردن (ڕاگرتنی جێبەجێكردنی بە مەرج)، چ مەرجێك؟ بەوەی بەڵێن بدات بۆ ماوەی 3 ساڵ هەڵسوكەوتی “چاك” بێت، 30 هەزار دیناریش وەك بارمتە دابنێت، ئەگەر لەو سێ ساڵەدا “چاك”..! نەبوو، سزاكە لەسەری جێبەجێ دەكرێت. دادگا مافی داوەتە سكاڵاكاریش دوای پەسندكردنی ئەم حوكمە سكاڵا تۆمار بكات و داوای قەرەبوو بكات. ئەوەی جێی سەرنجە، ئەو بابەتە و جوڵاندنی وەك دۆسییەیەكی یاسایی، لە سیاق دەرهێنانی ڕوونی نموونەی ئاماژەپێكراوی پرسیاری تاقیكردنەوەیەكی تیۆری و پراكتیكییە لە وانەی ئیتیك، ئەسڵی بابەتەكە وێڕای دەرهێنانی لە سیاقی گشتیی پرسیارەكان، خودی مەبەستی پرسیارەكانیش بەلاڕێدا براوە، ژینگە و شوێن و وادەی بابەتەكە و هۆكاری هێنانە بەر باسی بە مەبەست گۆڕدراوە بۆ ئەوەی ئەو مامۆستایە سزا بدرێت.
لە بری سوپاس، سزا
تەنانەت ڕەچاوی هیچ كام لە ڕێكارە كارگێڕییەكانی دانانی پرسیار و پێداچوونەوەی لە لایەن لیژنەی تاقیكردنەوەكان نەكراوە و وتەیان لێوەرنەگیراوە. ئەوەش لەبەر چاو نەگیراوە، كە ئەسڵەن ئەو نموونەیە لە قازانجی سكاڵاكار هێنراوەتەوە و هیچ مەبەستێك بۆ شێواندن و ناوزڕاندنیان لە ئارادا نییە، بگرە دەبوایە ئەوان سوپاسی مامۆستای بابەتەكە بكەن و دەستخۆشی لێ بكەن، كە هەوڵێكی ناوزڕاندنی ئەوانی لە سۆشیالمیدیادا كردووە بە بابەتێك بۆ هۆشیاركردنەوەی فێرخوازان و ڕاهێنانیان لەسەر ئاشنابوون بە بنەما ئیتیكی و پیشەییەكانی كاری میدیایی. هەربۆیە هەبوونی شارەزای میدیایی لە دادگاكاندا بۆ حاڵەتێكی لەم جۆرە گرنگە، كە ڕێ ڕۆشن بكاتەوە و واقیعەكە وەك خۆی لە پێودانگی زانستخوازی و دادویستیی و بنەمای پیشەیی لێكبداتەوە.
لە میدیاكارانەوە بۆ ئەكادیمیان
میدیاكاران بە گشتیی ئەزموونێكی سەرنجڕاكێش و سەركەوتوویان لەگەڵ ئەو دادگایانە نییە، كە بە بێ تێگەیشتنی قووڵ لە چەمكی ئازادی ڕادەربڕین و بێ هەزم كردنی بنەما و ڕێسا نێودەوڵەتییەكانی كاری ڕۆژنامەوانی و بێ جێبەجێكردنی دەقی یاسای كاری ڕۆژنامەگەری هەرێم، بە گەڕانەوە بۆ یاسای 111ی سزادانی عێراقیی سزای دەمبەستی میدیاكاران دەدەن. لەوەش زیاتر ئێستا، سزاكە توێژی ئەكادیمیی و پسپۆڕێكی وەك د. شوان ئادەم ئەیڤەس-ی گرتووەتەوە و ئەمە دەبێتە سەرەتایەكی مەترسیدار بۆ ئازادی نموونە هێنانەوە و باسكردنی ئەو چەوتیانەی لە میدیادا دەگوزەرێن.
هێڵی سوور
ئەو بەڕێزانەی وانەكانی ئیتیك و یاسای میدیایی دەڵێنەوە، بۆ ڕوونكردنەوەی مەبەست بەردەوام لە هۆڵەكانی خوێندندا پەنا بۆ ئەو نموونە چەوتانە دەبەن، كە لە سۆشیالمیدیا و میدیای كوردی بڵاودەكرێنەوە و ڕاستەوخۆ فێرخوازان لە ڕێی مۆبایلەكانیانەوە بەركەوتیان لەگەڵیان هەیە. ئەم سزایە، هێڵێكی سووری تۆخی قەدەغەكارییە، كە مامۆستای زانكۆ و ناوەندە ئەكادیمییەكان ناچار دەكات، چاوپۆشی لەو هەموو پێشێلكارییە ئیتیكی و یاساییە بكەن، كە لە میدیای كوردیدا بڵاودەبنەوە. نەك هەر ئەوە بەڵكو دەبێت بە دەستنوێژەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو نموونانەش بكەن، كە فێرخوازان لایان پرسیارە و دەیانەوێت وەڵامی زانستیی لە بارەیەوە بزانن. پرسیاری سەرەکیی لێرەدا ئەوەیە: چۆن دەكرێت، دەمبەستی فێرخوازان بكرێت و چیدیكە مامۆستای وانە ڕێگەیان پێ نەدات هیچ نموونەیەكی پێشێلكاری ئیتیك و یاسا ئاماژە پێ بكەن و چۆن ئەوە هەزم دەكرێت، پسپۆڕێكی بابەتی ئیتیك و یاسا نەتوانێت لە واقیعی ژیانی ڕۆژانەی كۆمەڵگەكەی و ئەو هەموو چەوتییەی لە میدیادا دەیانبینێت، نەتوانێت ئاماژە بە هیچ كامیان بكات لە ترسی سزای دادگاكانی كەتن؟
*چاودێری میدیایی و خاوەن بڕوانامەی ماستەر لە زانستی راگەیاندن-دا
