د.شوان ئادەم ئەیڤەس؛ سەرۆكی رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی (چمك) بۆ كوردستانی نوێ:
“دۆخی میدیای كوردیی لە نەخۆشێك دەچێت كە تووشی زەهایمەر بووبێت”
ئامادەكردنی: ئەسرین محەمەد
“لە رووی كواڵیتییەوە؛ میدیای كوردیی ئێستا لە پاشاگەردانیی و سەرلێشوانێكی بێوێنەدایە و هیچ بەرهەمهێنەر و بەكارهێنەرێكی، ئیرەیی بە بەرهەم و گوتار و پەیامەكانی نابات”؛ سەرۆكی رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی (چمك) د.شوان ئادەم ئەیڤەس بەمجۆرە گوزارشتی لە دۆخی ئێستای راگەیاندن و رۆژنامەگەریی لە هەرێمی كوردستاندا كرد و لەمیانی وتووێژێكی تایبەتييدا وەڵامی پرسیارەكانی كوردستانی نوێ*-ی دایەوە.
* رێکخراوی چمک کەی و لە كوێ دامەزراوە و ئامانج لە دامەزراندنی چییبوو؟
چاودێریی میدیای كوردی (چمك)؛ بەپێی یاسای ژمارە 01ی ساڵی 2011ی پەرلەمانی كوردستان و بە کۆدی ژمارە 4041-L لەفەرمانگەی رێکخراوە ناحکومییەکاندا وەك رێکخراوێکی ناحكومی، قازانجنه‌ویستی، سه‌ربه‌خۆ تۆماركراوە كە لە تشرینی دووەمی 2017دا لەلایەن چەند كەسایەتییەكی ئەكادیمیی و توێژەرێكی میدیاییەوە لە هەرێمی كوردستاندا دامەزراوە بۆ چاودێرییكردن، هه‌ڵسه‌نگاندن، راپۆرتكردن و توێژینه‌وه‌ی خه‌وش و پێشلكارییه پیشه‌ییه‌كانی میدیا و ره‌وشی رۆژنامه‌گه‌ری كوردی. جه‌ختكردنه‌وه‌ی سه‌ره‌كیی ئه‌م رێكخراوه؛ له‌سه‌ر به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی هۆشیاری تاكه‌كه‌س و كۆمه‌ڵگه‌ی كوردییه له‌هه‌مبه‌ر په‌ڕاوێزخستن و ده‌ستتێوه‌ردانی ناپیشه‌یی میدیا و میدیاوانانی كوردستاندا. چالاكیی و پرۆژه‌كانی؛ بۆ رووماڵكردنی به‌رهه‌مه جۆربه‌جۆره‌كانی میدیای كوردییه، به‌مه‌به‌ستی گه‌ڵاڵه‌كردن و خستنه‌ڕووی كارنامه‌یه‌كی پیشه‌ییتری كرداریی بۆ راستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه باوه‌كانی میدیا و شێوازی كاركردنی میدیاوانانی كوردستان. بەپێی پێڕەو و پرۆگرامی ناوخۆ؛ رێكخراوی چمك چەند ئامانجێكی گشتیی و تایبەتیی هەیە كە لە رێگەی چەند میكانیزمێكی دیارییكراوەوە كار لەسەر بەدیهێنانیان دەكات، لەوانە:
یه‌كه‌م: ئامانجه گشتییه‌كان؛ کارکردن له‌پێناو بنیاتنانی رۆژنامه‌گه‌رییه‌كی پیشه‌یی هاوچه‌رخ و هه‌رچی زووتر رێكخستنه‌وه و باشتر به‌رهه‌مهێنانی میدیایه‌كی كوردیی به‌رپرسیار و هاوسه‌نگدا. هه‌روه‌ها جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر پاراستنی ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تیی و ئاڕاسته‌كردنی كۆمه‌ڵگە به ئاقاری لێبورده‌یی، پێكه‌وه‌ژیان و قبوڵكردنی جیاوازییه‌كانی یه‌كتری. كاركردنی ئه‌م رێكخراوه به‌جۆرێكه كه ئامانجه‌كانی به روون و راشكاوي له‌گه‌ڵ بنه‌ماكانی دیموكراسیی و په‌یماننامه و رێككه‌وتنامه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی تایبه‌ت به مافه‌كانی مرۆڤ، ئازادیی ده‌ربڕین و رۆژنامه‌گه‌ریی و به‌ڵێننامه‌ی ئیتیكی فیدراسیۆنی نێوده‌وڵه‌تيی رۆژنامه‌نووساندا بگونجێن.
دووەم: ئامانجه تایبه‌تییه‌كان؛ لە رێی چاودێرییكردن و هه‌ڵسه‌نگاندنی دوایین گه‌شه‌سه‌ندنه‌كانی میدیای كوردیی له‌رووی ناوه‌ڕۆك و كواڵیتی به‌رهه‌مه بیستراو، بینراو و چاپكراوه‌كانه‌وه. هاوكات مه‌شقپێكردن و راهێنانی نه‌وه‌ی نوێی رۆژنامه‌نووسان له‌سه‌ر شێوازه‌كان و پێوه‌ره‌كانی پیشه‌ی رۆژنامه‌نووسیی له‌رووی یاسایی و ئیتیكییه‌وه. هەروەها چاودێرییكردنی دیارترین دیارده و ده‌رهاویشته‌كانی میدیای كوردیی و شیكردنه‌وه‌ی كواڵیتی ناوه‌خنه‌كانیان و هه‌ڵسه‌نگاندنی ئاستی ئازادیی ده‌ستگه‌یشتن به سه‌رچاوه‌كانی زانیاری، ئازادیی ده‌ربڕین و رۆژنامه‌گه‌ری، پاراستنی مافی تایبه‌تمه‌ندێتيی تاكه‌كه‌س له‌گه‌ڵ به‌دواداچوون بۆ توندوتیژییه به‌رهه‌مهێنراوه‌كانی میدیای كوردیی و ئاستی ده‌ستێوه‌ردانی بۆ نیو ژیانی تایبه‌تيی كه‌سه‌كان، به‌تایبه‌ت له‌سه‌روه‌ختی ململانێ سیاسییه‌كان و هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا. ئەوە جگە لە ئاشناكردن و ناساندنی خوێنه‌رانی كوردزمان؛ به دوایین پێشكه‌وتنه‌كانی بواری میدیا و رۆژنامه‌گه‌ریی له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆ، هه‌رێمیی و نیوده‌وڵه‌تی.
* چی رێکخراوی چمک لە رێکخراوەکانی دیکە جیا دەکاتەوە؟
ئەوەی چمك لە رێكخراوەكانی دیكەی كۆمەڵگەی مەدەنیی جیادەكاتەوە؛ جیاوازی جۆری رووانین و ئامانج و رێڕەوی كاركردنییەتی، لەوانە: چاودێرییكردن و رێكخستنی پیشەیی و یاسایی بەردەوامی ناوەڕۆكی ئەو پەیام و بەرهەمانەی لەلایەن میدیاوان و میدیای كوردییەوە چاپ و پەخش و بڵاودەكرێنەوە. رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی؛ روانینێكی روون و بیركردنەوەیەكی رەخنەگرانەی بۆ دۆخی راگەیاندن و رۆژنامەگەریی كوردیی هەیە و دەیەوێت لە رێی پرۆژە و پلان و پرۆگرامی پێشوەخت بیرلێكراوەوە، هەنگاو بەهەنگاو ئامانجەكانی لەسەر ئاستی پیشەیی، یاسایی، ئەكادیمیی بەدیبهێنێت. هاوكات بەچاوی هاوبەرپرسیارێتییەوە دەڕوانێتە كار و چالاكییەكانی كایە و كەرتی حكومیی و ناحكومیی و حزبیی و دەستپێشخەری بەردەواميشی بۆ هەریەكەیان هەیە. ئەوەیش لەرێی پێشكەشكردنی پرۆژە و پێشنیازی واقیعیی و لۆژیكیی دیراسەتكراوەوە كە بەداخەوە لە رووی كواڵیتییەوە؛ میدیای كوردیی ئێستا لە پاشاگەردانیی و سەرلێشوانێكی بێوێنەدایە و هیچ بەرهەمهێنەر و بەكارهێنەرێكی، ئیرەیی بە بەرهەمی میدیایی و گوتاری میدیایی و پەیامی میدیایی نابات. دیارە ئەو بارودۆخەش؛ زیاد لە هۆكارێكی بابەتیی و خودیی هەیە و رێكخراوی چمك لە رێی چالاكییەكانییەوە بەشێكیانی وروژاندووە، بە ئامانجی بە كێشەكردنیان و هەرچی زووتر گەڕان بەدوای چارەسەری گونجاودا بۆیان.
* كەواتە گرنگترین یاخود دیارتریین کار و چالاکییەكانی رابردووی رێكخراوی چمك چییبوون؟
هەڵبەت لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجەكانییدا؛ رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردیی پتر لە شێوازێكی كاركردنی هەبووە بۆ كاراكردنی پلان و پرۆژە و پرۆگرامەكانی لەرێی چالاكیی جۆربەجۆری پیشەیی، یاسایی و ئەكادیمیی لەگەڵ هەریەك لە زانكۆكانی هەڵەبجە، راپەڕین، چەرموو، گەشەپێدانی مرۆیی، كۆمار بۆ زانست و تەكنۆلۆژیا لەگەڵ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی وەك ئایرێكس و كونسوڵخانەی ئەمەریكا لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا و رێكخراوە ناوخۆییەكانی وەك گەشەپێدانی مەدەنییەت و فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیی و بەڕێوەبەرایەتیی رۆشنبیریی و هونەر لە سلێمانی، لەوانە: رێكخستنی دەیان خولی راهێنانی رۆژنامەوانیی و كۆڕ و مێزگردی رەخنەیی لەسەر خەوش و خەونەكانی میدیاوان و میدیای كوردی، رێكخستنی یەكەمین كۆڕبەندی نیشتمانیی بۆ ریفۆرمی میدیایی، لەگەڵ رێكخستنی چەندین سیمپۆزیۆم لەبارەی خوێندن و پەروەردەی میدیایی، میدیا و مێسالاریی لەهەرێمی كوردستاندا، رۆڵی میدیا لە ناساندنی جینۆسایدی ئەنفالدا، دیجیتەڵمیدیای كوردیی لە بەرفراوانكردنی ئازادیی رادەربڕینەوە بۆ تیرۆری كەسایەتی. ئەوە جگە لە بەشدارییكردن لە داڕشتنی چەندین پێشنیازە یاسای وەك ئەنجومەنی نیشتمانیی میدیا و رێكخستنی ریكلامی بازرگانیی و بەرهەمهێنانی دەیان پرۆگرامی تەلەڤزیۆنیی و رادیۆیی بۆ هەڵسەنگاندنی دۆخی راگەیاندن و رۆژنامەگەریی و سەرپێخستنی پرۆژەی زنجیرە چاپكراوەكانی رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردیی و ئێستاش كاركردن لەسەر ئامادەكردنی گۆڤارێكی تایبەتمەند بە پەروەردەی میدیایی بۆ پێگەیاندن و تێگەیاندنی نەوەی نوێی رۆژنامەوانان لە هەرێمی كوردستانی بندەستی عێراقدا.
* ئەو گۆڤارە پەروەردەییەی تایبەتە بە بواری رۆژنامەوانيی چی لەخۆ دەگرێت و ئامانج لە دەرچوونی چییە؟
بەئامانجی باش پەروەردەکردنی نەوەی نوێی میدیاوانان و پڕکردنەوەی بۆشاییەکی رۆژنامەوانیی و دابینكردنی سەرچاوەیەكی سەرەكیی بۆ خوێندكارانی بەشە زانستییەكانی راگەیاندن و رۆژنامەگەری، تەكنیكی میدیا، دیجیتەڵمیدیا، پەیوەندییە گشتییەكان و بازاڕگەریی لە زانكۆ و پەیمانگەكان و نێوەندە پیشەییەكانی پێگەیاندنی رۆژنامەوانان ، بۆ یەکەمجار پرۆژەی چاپکردن و بڵاوکردنەوەی دەرگاوان؛ وەک گۆڤارێکی تایبەتمەندی پەروەردەی میدیایی لە هەرێمی كوردستاندا لەلایەن رێکخراوی چاودێریی میدیای کوردی (چمک)ەوە دەخرێتە بەر دەست و دیدەی خوێنەرانی.ئەمەیش؛ دەكرێت بببێتە بانگەوازی دەرچوونی گۆڤارەکەو ھەر کەسێک سەرنج و تێبینییەکی دیاریکراوی لەوبارەیەوە ھەیە، دەتوانێت بەزوویی ستافەکەی ئاگادار بکاتەوە. ھاوکات بانگھێشتی پسپۆڕان و توێژەرانی میدیایی دەکات، بەرھەمەکانیان بۆ ئیمەیڵی [email protected] بنێرێن. هاوكات ئەم گۆڤارە لە پلانیدایە كە كار لەسەر چەند تەوەرێك بكات، لەوانە: خوێندن و پەروەردەی میدیایی، رێنمایی و ھۆشیاری میدیایی، ھەڵبژاردە و ھەڵسەنگاندنی میدیایی، تێز و توێژینەوەی میدیایی، پرۆژە و چالاکیی میدیایی، چاپکراو و بەرھەمی میدیایی، کاریکاتێر و تەنزی میدیایی، چاوپێکەوتن و بەدواداچوونی میدیایی، مێزگردی میدیایی، دۆسییەی میدیایی. هەموو ئەو تەوەرانەيش لە پێناو راهێنان و تێگەیاندن و پێگەیاندن و باش پەروەردەكردنی نەوەی نوێی رۆژنامەواناندایە كە بە داخەوە ئێستا بەشێكی زۆریان بەبێ دەستگرتن و چاودێریی دەرگاوانێكی پیشەیی و ئەكادیمیی هاتوونەتە نێو بوارەكە و زۆرجار بە ئەنقەست و بە مەبەست بەكاردەهێنرێن یاخود هەندێجار لەنەزانیی و ناهۆشیاریی خۆیانەوە دەكەونە نێو هەڵەی گەورەی رۆژنامەوانییەوە.
* دەتانەوێت لە رێگەی ئەو گۆڤارەوە چ شتێكی جیاواز بە خوێنەران بدەن کە پێشتر نەکرابێت؟
ئەگەر وەك پێویست سپۆنسەری هەبێت؛ گۆڤاری دەرگاوان مەبەستییەتی تێزی دەرگاوانیی (Gatekeeping) لە پرۆسەی بەرهەمهێنان و بەكارهێنانی پەیامی میدیاییدا لەلای وەرگر و نەوەی نوێی میدیاوانان زیندوو بكاتەوە و كایەی رۆژنامەگەرییش بكاتەوە بە “پیشەی گەڕان بە دوای سەرئێشەدا” كە بەداخەوە میدیای كوردیی ئێستا خۆی بووەتە سەرئێشە و دۆخی لە دۆخی نەخۆشێك دەچێت كە نەخۆشیی زەهایمەری هەبێت، چونكە زوو زوو ئەرك و ئامانج و رۆڵ و مافی پیشەیی خۆی لەبیردەچێتەوە یاخود لەبیری دەبرێتەوە. بە واتایەكی دیكە؛ ئەم گۆڤارە ئامانجیەتی بنكۆڵكاریی و بەدواداچوونی رۆژنامەوانیی شوێنی دانیشتنی پشت مێز و تۆمەتباركردنی نێو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، رەخنەگرتن و پێشنیازی بیرلێكراوە شوێنی جنێودان و دەستوەردانە نێو ژیانی تایبەتیی كەسەكان و بیركردنەوەی رەخنەیی شوێنی بێدەنگیی و بێدەربەستیی رۆژنامەوانان بگرێتەوە. گۆڤارەكە زۆرتر وەك رێبەرێكی پەروەردەیی دەبێت؛ بۆ باش پەروەردەكردنی میدیاوانان لەو كەرت و كایانەی كە لە ژیانی پیشەییاندا پێویستیان پێیدەبێت.
* بەو پێیەی کارکردن لەسەر پێشلکارییە پیشەییەکانی میدیا و رەوشی رۆژنامەگەریی کوردیی یەکێکە لە تایبەتمەندییەکانی کاری رێکخراوی چمك؛ دۆخی رۆژنامەگەریی و پێشێلکارییەکان بەرامبەر رۆژنامەنووسان لە هەرێمی كوردستاندا لە چ دۆخێکدایە؟
رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی (چمك)؛ بۆچوونێكی نەرێنیی لەسەر دۆخی راگەیاندن و رۆژنامەگەریی لەهەرێمی كوردستاندا هەیە، چونكە پێیوایە كایەكە لەدەستی پیشەوەرانی بوارەكە دەرچووە یاخود دەرهێنراوە. ئێستا سیاسییەكان و بازرگانەكان و نێوەندە هەواڵگرییەكان هەڵوێست و هەژموونی خۆیان بەسەر پەیام و بەرهەم و گوتاری میدیاییدا دەسەپێنن و ئاڕاستەی دەكەن. هەربۆیە بەشێكی زۆری میدیاوان و میدیای كوردیی رۆڵی پیشەیی خۆی نابینێت و تاڕادەیەكیش هێندەی بەربەست هەیە، هێندە دەرفەت لەبەردەم ئازادییەكانی دەربڕین و رۆژنامەگەریی و مافی دەستگەیشتن بە سەرچاوەی زانیارییەكان نییە. لێرەشەوە؛ بەرژەوەندییەكانی پیشەوەرانی میدیا و دژەكانیان بەریەك دەكەون و بەهەمان ئاستی بەربەستەكان، پێشلكارییەكانیش بەرامبەر رۆژنامەوانان زۆرتر و فرەرەهەندتر بوون و دەبن. باشترین چارەسەریش بۆ ئەم دۆخە؛ ناناوەندێتیی و سەربەخۆكردنی پیشەی رۆژنامەگەریی و رەخساندنی هەل و ژینگەی كاركردنی میدیاییە بە ئاڕاستەی هاوبەرپرسیارێتیی لەنێوان میدیا و دەستەڵاتەكانی یاسادانان، راپەڕاندن و دادوەرییدا.
پرۆفایلی د.شوان ئادەم ئەیڤەس
* دامەزرێنەر و سەرۆكی رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی (چمك) ە.
* خاوەنی دەیان وتار و بەدواداچوون و چاوپێكەوتن و گۆشەی رۆژنامەوانیی و توێژینەوەی زانستیی بڵاوكراوەیە.
* خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرا-يە لە كولتورەكانی رۆژنامەگەریی و پاراستنی سیاسەتی تایبەتمەندێتیی لە زانكۆی نۆتینگهام ترێنت لە بەریتانیا.
*خاوەنی دەیان ساڵ ئەزموونی پیشەیی و ئەكادیمیی و پسپۆڕی رێسا پیشەییەكانی راگەیاندن و مامۆستای وانەبێژ-ە لە زانكۆكانی هەڵەبجە و پۆلیتەكنیكی سلێمانی.
* خاوەنی پێنج كتێبی چاپكراوە لەبارەی ئیتیك لە رۆژنامەوانیی كوردییدا، مافی ژیانی تایبەت لە یاسا و ئیتیكی رۆژنامەگەرییدا، كورد و پرۆسەی گەیاندن، كولتورەكانی رۆژنامەگەریی كوردی، ئازادییەكانی دەربڕین و رۆژنامەگەریی لە هەرێمی كوردستاندا.
*ئەم دیدارە لە بنەڕەتدا بەشێوەی پرسیار و وەڵام سازدرابوو، دواتر پوختەیەكی لە ژمارەی رۆژی شەممە (01ی كانونی دووەمی 2022)دا لە رۆژنامەی كوردستانی نوێ-دا بڵاوكرایەوە. لەبەر پاراستنی ناوەڕۆكەكەی، لێرەدا بەپێویست زانرا دەقە سەرەكییەكەی بڵاوبكرێتەوە.
