ڕۆڵی سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە بڵاوكردنەوەی ڕیكلامی بازرگانیيدا؛ پارێزگای هەولێر وەك نموونە*

• دڵشاد مستەفا سلێمان**

ڕیكلام؛ وەك هەر بابەتێكی تر گرنگی خۆی هەیە. پێویستە بازرگان و پیشە بچوك و مامناوەندەكان لە گرنگيی ستراتیژیيەكانی پرۆسەی ڕیكلامكردن و بازارگەريی تێبگەن؛بۆ ئەوەی برەو بە كاڵا و خزمەتگوزاریییەكانيان بدەن. لە بواری بازرگانيیدا؛ ڕیكلامكردندا وەك چالاكیيەكی گرنگ ئەژمار دەكرێت، بۆیە كۆمپانیاكان هەمیشە بەش و ژووری تایبەتیان بە ڕیكلام كردۆتەوە و گرنگییان پێداوە. شارەزایان و پسپۆرانی ئەو بوارە بە گرنگييەوە دەڕواننە پرۆسەی ڕیكلامكردن كە پێویستە بایەخی پێبدرێت. بە هۆی ئەو پێشڤەچوونەی تەكنۆلۆژیا و كۆمپانیاكانی بواری ڕیكلامكردن بیریان لە ئامراز و شێوازی جۆراوجۆر كردۆتەوە بۆئەوەی بتوانن لە رێگەی ئەو ئامرازانەوە قازانج بكەن و سوود  لە ئامرازەكانی راگەیاندن یاخود تۆرِە كۆمەڵایەتیيەكان و وێب و كەناڵی تر وەربگرن. ئەمرِۆ كۆمپانیا و خاوەن كارەكانی تایبەت بە بواری ڕیكلام لە رێگەی تەلەڤزیۆن، ئەپلیكەیشنەكانی مۆبایل، سكرینی تەلەڤزیۆنی، بۆكس، باڵۆن، فرۆكە، یاریگا، بیل بۆرد، چێشتخانە و دەیان شێوازی تر كە دەیانەوێت كۆمپانیاكانی بواری بارزگانيی كاڵاكانیان لەوێ بڵاوبكەنەوە. هەر یەكەیان گرنگيی تایبەتی خۆی هەیە، بەڵام لە هەنگاوێكی شارستانيی و نوێدا لەدوای پرۆسەی ئازاديی عێراق؛ سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە شارەكانی كوردستان دانران و بوونە ئامرازێكی گرنگی ڕیكلامكردن. بەشێك لە كۆمپانیاكان بە گرنگييەوە لێیان ڕوانی و ریكلامی بازرگانیيان بۆ كاڵاكیان لێ بڵاودەكردەوە. ئەم توێژینەوەیە؛ بەناونیشانی ڕۆڵی سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە بڵاوكردنەوەی ڕیكلام بازرگانیيدا؛سنوری پارێزگای هەولێر وەك نموونە وەرگیراوە. ناوەرۆكەكەی پێكهاتووە لە باسكردنی سكرینی تەلەڤزیۆنيی و پێناسەى چەمك، گرنگی، ئەرك، تایبەتمەنديی ڕیكلام و ڕیكلامی بازرگانيی كراوە. پاشان بە ورديی باسی رۆلی سكرینی تەلەڤزیۆنيی و بایەخ و شێواز و رێكخستن و كاركردنی كۆمپانیاكان سنوری پارێزگای هەولێر كراوە.

هاووڵاتیان بەدیار سكرینی تەلەڤزیۆنیی سەرشەقامەكانەوە سەیری یارییەكان دەكان.              فۆتۆ: دڵشاد مستەفا

ڕۆڵ؛ چەمكێكە لە گۆشەنیگای زانایانی دەروونناسيی ‌و كۆمەڵناسیيەوە پێناسەو لێكدانەوەی جیاجیای بۆ كراوە. ڕۆڵەكان رێژەیین، چونكە لەچوارچێوەی زەمەندا گەشەدەكەن‌ و توانای گۆڕان‌ و نوێبوونەوەیان لە هەر كات ‌و شوێنێكدا هەیە (كارزان حەسەن عەبدورحمان،2008، ل9).  چەمكێكی ئینگلیزيیە، پەیوەنديی راستەخۆی بە ژیانی رۆژانەی تاكەكانەوە هەیە (شێروان عوسمان رەسول، 2011، ل6). ڕۆڵی تاكەكان ‌و بیركردنەوەیان لەبارەی بەهاو پێوەرە پێوانەییەكانەوە تایبەتە بەخۆیانەوە، چونكە لە ڕەفتاردا دیاریكراو نیيە (عومەر عەلی ئەحمەد، 2012، ل9). زاراوەی ڕۆڵ؛ئاماژە بە هەڵسوكەوتی كۆمەڵایەتيی تاك لەبارودۆخێكی كۆمەڵایەتيی دیایكراودا دەكات. بەپیی تیۆری ڕۆڵ-یش؛ كەسەكان لە كەشێكی كۆمەڵایەتيی دیاریكراودا بە گوێرەی پێشبینی خۆیان ‌و كەسانی دەوروبەریان دەبێت، سەبارەت بەو ڕۆڵەی كە پێویستە لە كۆمەڵگەدا هەیان بێت (عەبدوڵخاڵق ئیبراهیم، 2009، ل23). هەروەها لە میانەی ئەو پێناسەيەی كە بۆ چەمكی ڕۆڵ خراوەتەروو، ئەوە رووندەبێتەوە كە چەمكی ڕۆڵ پەیوەندیيەكی بە هێزی لەگەڵ چەمكی پێگەی كۆمەڵایەتی (Social Status)دا هەیە ( كارزان حەسەن عەبدورحمان، 2008، ل10).

هەردوو چەمكی ڕۆڵ‌و پێگە؛ دوو چەمكی پێكەوەگرێدراون، بەو مانایەی ئەوەی كارلێك ئەنجامدەدات، واتە ڕۆڵێك لە پێگەیەكی دیاریكراودا ( ئەسرین زرار قادر، 2006، ل9). هاوكات چەمكی لینتۆن بۆ ڕۆڵ؛ كۆمەڵێك لەو كردارانە دەگرێتەخۆ كە كەسێك ئەنجامیدەدات‌ و جەخت لە سەر داگیركردنی شوێن‌ و پێگەیەك دەكاتەوە. لینتۆن؛ ڕۆڵ-ی بە پێگە و پێگەيشی بە كەسەكان بەستوەتەوە (د. خەلیل عەبدورحمان معایتە، 2013، ل327). گرنگيی ڕۆڵ بۆ رووناكییەكى دەگەڕێتەوە كە دەسەڵات لە سەر مافی تاكە كەس‌ و پێداویستیەكانی دەكات (عبدلڵە إسماعیل حمد، 2002، ص6).  بە واتایەكی تر، تێگەیشتنی سۆسیۆلۆجی لە ڕۆڵ-دا، راستەوخۆ لە ژیانەوە وەردەگرێت‌ و ئەوەيش ئەماژەیە بە بەشێك لە بەشەكانی ڕۆڵەكان كە لە كۆمەڵگەدا یاريی پێدەكات (جوان احسان فوزی، 2000، ص10،9). سكرینی تەلەڤزیۆنی؛ لەو كاتەدا سەریهەڵدا كە كۆمپانیا و دامەزراوەكان لەبەر چەند هۆكارێك پێویستیيان بە ئامرازەكانی ڕیكلامی نوێ هەبوو. “خێرایی تەكنەلۆژیا كاریگەری زۆری لە سەر خەڵك دروست كردووە، تا ئەم دواییانەش شێوازە كلاسییەكانی ڕیكلامكردن وەك چاپكردن و دابەشكردنی بۆشاییەكان زۆر باو بوون، بەڵام توێژینەوەكان ئەوە دەردەخەن، كە خەڵكی ئەمڕۆ دەیانهەوێت لە كورتترین ماوەدا زانیاری لەسەر بابەتێك بەدەست بهێنن. بۆیە بە كارهێنانی سكرینی گەورە بۆ ڕیكلامكردن، ڕێگایەكە كە دەتوانێت سەرنجی جەماوەرێكی زۆر ڕابكێشێت.” (بڕوانە پێگەی ئەلیكترۆنی،  https://namnak.com). ئەو سكرینە گەورانە بە چەند جۆرێك ناویان هاتووە، هەندێك لە كۆمپانیاكان بە (LED screen) ناویان بردوون كە ناوەكەی ئینگلیزییە. بە زمانی فارسیش بە “تەلەڤزیۆنی شار” ناوی دەركردووە و وەزارەتی رۆشنبیريی لە رێبەری رێنماییەكانييدا بە سكرینی ریكلامكردن ئاماژەی پێكردووە. هەندێك كۆمپاینا و بەشێك لە كەناڵەكانی راگەیاندن لەهەرێمی كوردستان بە “سكرینی گەورە، سكرینی ڕیكلام، شاشەی ریكلام، شاشەی تەلەڤزیۆنی” ناوی دەبەن. هەروەها د.سامان جەڵال لە كتێبی “ڕیكلام لەراگەیاندنی كوردی”دا بە “سكرینی تەلەڤزیۆنی” ناوی بردووە. لە پێناسەی سكرینی تەلەڤزیۆنیيدا هاتووە: “ئەم ئامرازە توانای زانیاری و ڕیكلامی زیاتری هەیە، كە لە توانایدایە لە شێوەی ڤیدیۆ یان وێنەی ڕەنگدا نمایشی بكات، بۆیە بە خێرایی خزایە ناو دونیای بازرگانییەوە و شوێنی ڕیكلامی تەقلیدی گرتەوە.” (بڕوانە پێگەی ئەلیكترۆنی، https://namarenter.com/articledetails). ئەم هەنگاوە خێرایەی تەكنۆلۆژیا وایكردووە، لە گشت كەرت و بوار و ئامرازەكان درووستببێت. لەم قۆناغەی دانانی سكرینی جێگیر لە سەنتەری شارەكان و شەقامەكاندا رۆل و كاریگەريی زۆری لەسەر خاوەن بەرهەم و كۆمپانیاكان درووستكردووە، تەنانەت جوڵەیەكی گەرمی خستۆتەبازار و راستەوخۆ كاریگەريی لە سەر كریارەكان درووستكردووە. بۆیە سكرینی تەلەڤزیۆنی؛ ئەمجۆرە شاشانە بەدانانی بلۆكی بچووك لەتەنیشت یەكتر دەبەسترێنەوە كە هەر یەكێك بە یەكەی (LED) ناودەبرێن و بۆ ئەوەی ڕەنگێكی جیاواز دروستبكەن. “ئەم شاشانە كۆمەڵێك سودی گرنكی هەن بریتین لە (پشتگیری بۆ هەموو ڕەنگەكان، بەكارهێنانی كەمترین وزە، كوالێتی بەرز، بەرخۆداری تیشكی خۆر، شێ، دژە باران و ئاو، بەرهەڵستكردن لە بەرامبەر دۆخی ژینگەیی و كەش و هەوا، پیشاندانی وێنەكانی كوالیتی بەرز وێنەو ڤیدیۆ و نیشاندانیان، گۆشەی بینین فراوان و تەواو).”( بڕوانە پێگەكانی ئەلیكترۆنی، https://www.avayetermeh.ir/News و  ‏https://saftysign.ir/advertising-television).

لە تەلەڤزیۆن و سكرینی تەلەڤزیۆنيى و ئەپلیكەیشنەكانی مۆبایلدا؛ ڕیكلامی ڤیدیۆیی ڕۆڵێكی بنچینەیی لە راكێشانی زۆرترین وەرگر و بەكاربەر هەیە. جا بۆ ئەوەی لە گرنگيی ڤیدیۆ لە دیجیتاڵ ماركێتینگ بگەین، سەرنج لەم داتاو ژمارانە دەدەین. رێژەی 70%ی بەكاربەران دەڵێن كە ڤیدیۆكانی پەیوەندیدار بە برەندەكان شێر دەكەن. هەروەها رێژەی 72%ی خاوەن پیشەكان دەڵێن كە ڤیدیۆ  ڕیكلامیيەكان نرخی ئاڵوگۆرە بازرگانیيەكان لە بازار باشتر دەكەن. رێژەی 52%ى بەكاربەران بڕوایانوایە كە بینین و تەماشاكردنی ڤیدیۆی ڕیكلاميی بەرهەمەكان؛ دڵنیایی بەوان دەدات بۆ ئەوەی بە شێوەی ئۆنڵایین بەرهەمی پێویستی خۆیان بكڕن (لەیلا محەمەد سلێمان، 2020، ل70). ریكلامی سكرینی؛ كاریگەريی زۆری لە سەر بەكاربەر هەیە و وادەكات لە رێگەی زۆر دووبارەكردنەوەو نیشاندانی وێنەی جوڵاو و ڤیدیۆ كاریگەريی لە سەر رەفتاری بەكاربەر درووستبكات و بۆ كرینی كاڵاكە هانیان بدات. “ڕیكلامی سكرینی تەلەڤزیۆنی ئەو جۆرە ڕیكلامەیە كە لە سكرینی تەلەڤزیۆنی گەورەو بە بەردەوامی پیشان دەدرێن كە زۆرجار لە بازار و شوێنە گشتیەكان و بازارەكانی دراو (بۆرسە)كاندا و لەنێوخۆی فرۆكەخانە و فرۆكە گەشتیارییەكان و هێڵی شەمەندەفەرەكاندا دادەنرێن بە مەبەستی ئاگاداركردنەوەی هاووڵاتیان لە كات و شوێنی گەشتەكانییان و پابەندبوون بە رێنماییەكانی بواری سەردان (سەفەر) و گەشتكردنەوە (د. بەهادین ئەحمەد، 2011، ل74). ئەم شێوازە لە ڕیكلامكردن؛ بەشێوەیەكی بەردەوام لە ژینگەی دەرەوە بە گشتيی و لە شوێنە گشتییەكاندا ئەنجامدەدرێت. ئەويش بەدانانی پەیامی برەند لەسەر سكرین (screen) یان تابلۆیەكی نمایشكردن، بەپێی تایبەتمەنديی ئەو شوێنەی كە ڕیكلامەكەى تێیدا ئەنجامدەدرێت كە زیاتر ئەو شوێنانەی كە ئامانج و مەبەستی برەندەكەیە، ئامرازی تایبەت بۆ ڕیكلامكردن بەكاردەهێندرێت وەك: ئاڵاكان، ئاگادارییەكان، چالاكی هۆشیاركردنەوە.  لەوبارەوە؛لەیلا محەمەد پێیوایە یەكێك لە كاریگەرترین و ناوازەترین شێوازەكانی ڕیكلامكردن ئەو ڕیكلامانەن كە لەدەرەوەی ژینگەی بەستراو واتا ماڵان و شوێنە داخراوەكان ئەنجامدەدرێت كە ئەویش بریتیيە لە ڕیكلامكردنی دەرەكی. ڕیكلامكردنی دەرەكی؛ هۆكارێكی ڕاگەیاندنی ڕیكلامییە كە بۆ بەهێزكردنی ئەو پەیامە ڕیكلامییەی كە لەلایەن هۆكارەكانی تری راگەیاندن وەك تەلەڤزیۆن یان رۆژنامە و گۆڤارەكان بۆ خەڵك بڵاوكراونەتەوە بەكار دەهێندرێت. ئەو شتەی كە ڕیكلامكاران و راوێژكارانی بواری ڕیكلامكردن زۆر بە كەمی گرنگی پێدەدەن، توانای دروستكردنی هێزێكی سەرنجڕاكێشانی وەرگر-ە. ڕیكلامكردنی دەرەكی؛ بە هۆی ئەوەی كە توانای تێگەیشتن بە بابەتێك بۆ مەخاتەبەكانی زیاتر و ئاسانتر دەكات، ئەو هەلە دەرەخسێنێت، كە بە بڵاوكردنەوەی پەیامێكی  ڕیكلامكردن زیاتر لە یەكجار، سەرنجی ژمارەیەكی زۆرتر لە وەرگر بەرەو خۆی رابكێشێت (لەیلا محەمەد سلێمان، 2020، ل120،119،24).

بەشێك لە زانایان و پسپۆران؛ چەمك و پێناسەی ریكلامیان كردووە بەوەی “ڕیكلام (Reklam) وشەیەكی فەرەنسییە، كە بە واتای هاواركردن دێت. لە زمانی عەرەبیدا وشەی (اعلان) و لە هەندێ شوێن وشەی (اشهار)ی بۆ بەكاردێت و لە زمانی ئینگلیزیدا زاراوەی (Advertising)ی بۆ بەكارهاتووە، كە لە كردار (فعل) (Advert)وە وەرگیراوە بە وتای سەرنج راكێشانی بەرامبەر یاخود كەسێك بۆ شتێكی دیاریكراو دێت.” (د. بەهادین ئەحمەد، 2017،ل87). لە زمانی عەرەبیش واتای (اشهار) دەگەیەنێت، بە زمانی فەرەنسیش (Publicite) دێت. (د. ئاریانا ئیبراهیم، 2018،ل22). فەرهەنگە زمانەوانییەكان-يش سەبارەت بە چەمكی ڕیكلام، ئاماژە دەكەن بە (جاربدە، جاردەدات، جاڕدراو)، بەڵام ئەم چەمكە مانای ئەوە دەگەیەنێ‌؛ (دەریبخە، ناوبانگی بدەرێ، جاربدە) و سەرچاوەكەی لەگوتەزای (راگەیاندراو)ەوەیە، بەمانای (دەرخستن، ناوبانگ، پێدان، جاردان.) (د. محەمەد عەلی بەدەوی, 2014، ل96). لیو نارد دوب Leonard Doob پێناسەی (ریكلام)ی كردووە بەوەی “هەوڵدانە بۆ كاریگەر كردنە لە سەر مرۆڤەكان‌و دەست كردن بە سەر رێرەوی تاكەكان، لە كۆمەڵگایەك لە كاتی دیاری كراو، بۆ راست كردنەوەی ئەو مەبەستانەی كە دادەندرێن كە زانستی نیە یان گومانی هەیە لە نرخەكەی.” (الدكتورە می العبداللە، 2006، ص16). لە فەرهەنگی زاراوەگەلی راگەیاندن-دا؛ ڕیكلام بەو شێوەیە هاتووە “إعلان. دعایە. جار.  Advertisement واتە ئەو پەیامانەی كە جاردەدران لە هۆگەلی بڵاوكردنەوەی بەردەستدا ئاراستەی جەماوەری دەكەن بە مەبەستی ناساندنی ئەو كاڵاو كەل‌و پەلە‌و خزمەتانەی دامەزراوەكانیان پێشكێشی دەكەن.” (بەدران ئەحمەد حەبیب، 2005، ل1). هەروەها فەرهەنگی ئینگلیزی (Robert) ڕیكلام وەها پێناسە دەكات كە “ئەو چالاكیی، یان هونەرەیە كە ئامانج لێی دروستكردنی كاریگەریی دەرونییە بە سەر جەماوەرەوە،لە پێناو هێنانەدیی ئامانجە بازرگانییەكان دا.” كۆمەڵەی بە بازاركردنی ئەمریكیی (AMA)یش، ڕیكلام وەها پێناسەدەكات كە “ئامرازێكی ناشەخسییە بۆ خستنەرووی بیروبۆچونەكان و رەواجدان بە كاڵا و خزمەتگوزاریییەكان، لەرێی لایەنێكی زانراوەوە و ئەمەش  لە بەرامبەر كرێیەكی دراود.” (د.محەمەد عەلی بەدەوی, 2014، ل97،98). هەروەها پێناسەیەكى تر بۆ ڕیكلام كراوە كەوا “ڕیكلام هۆكارێكی پێوەندی كردن‌و رازیكردنی ئاراستە كراوە بۆ جەماوەرێكی گەورە.” (د.ئازاد رەمەزان، 2011، ل45،44). بەشێوەیەكی گشتی؛ ڕیكلام بریتیيە لە “شێوازێك لە شێوازەكانی پەیوەندی كردن لە نێوان دوو لایەنی نێرەرو وەرگر بەو پێیەی نێرەر دەیەوێت پەیامەكەی، پەیامێكی سیاسی، بازرگانی، ئایینی، كۆمەڵایەتی، تەندروستی..هتد. بێت بگەیەنێت بە بەرامبەر، بەشێوازێك قەناعەتی وەرگرتنی پەیامەكەی لەلا دروست بكات، بێگومان لە ڕیكلامی بازرگانیدا مەبەست ساغكردنەوەی كاڵایە‌و كڕیار بەكار بەر بۆ كاڵاكان پەیدا دەكات.” (هەناسە حوسێن، 2013، ل146).

ڕیكلام؛ ئامرازێكی پەیوەنديی قایلكردنە كە ئاراستەی رایگشتی دەكرێت (د. علی فلاح الزعبی، 2009، ص33). لەم نێوەندەشد؛توێژەر پێیوایە ڕیكلام هونەرێكی كۆمیونیكەیشنە بە مەبەستی رازیكردنی كریار و كرینی كاڵاكان و وەك هەر بابەتێكی تر ڕیكلام گرنگی خۆی هەیە؛ بازرگان و پیشە بچوك و مامناوەندەكان پێویستە لە گرنگی ستراتیژیی پرۆسەی ڕیكلامكردن و بازارگەريی تێبگەن، چونكە شێوازە جۆراوجۆرەكان لە پرۆسەی ڕیكلامكردن و بازارگەریيدا یارمەتیدەرن لە بەرەو پێشچوون و سەركەوتن لەهەر كار و پیشەیەكدا. “ستراتیژیە ئامانجدارەكانت لە ڕیكلامكردن و بازارگەری، برەند وە بەرهەم و خزمەتگوزاریەكانت، دەتوانێت بریتیبێت لە چەند رەهەندێكی جیاواز وەك و خزمەتگوزاریەكانت، دەتوانێت بریتی بێت لە چەند ڕەهەندێكی جیاواز وەك داواكاری و خستنەڕوو یان پێشكەشكردن و فرۆشتنی بەرهەم و خزمەتگوزاریەكان. ڕیكلامكردن بەشێكی گرنگە لە پرۆسەكانی خستنەروو و ناساندنی جۆرایەتی و باشی بەرهەمێك  یان پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریەك بە كریاران. بە ئامادەكردن و دیزاینێكی باش بۆ پرۆسەیەكی ڕیكلامكردنێكی سەركەوتوو، لە درێژخایەندا، كڕیاری زیاتر و گەشەیەكی ئابووری و دڵنیاییەكی زیاتر دەستەبەر دەكەیت.” (لەیلا محەمەد سلێمان، 2020، ل38). ڕیكلام گرنگیيەكی زۆری هەیە بۆ گەشەی ئابوريی وڵات ‌و بازار، هەر بۆیە ڕیكلام و راگەیاندن بەهەموو جۆرەكانیيەوە لەهەموو جیهان‌و ئەو وڵاتانەی كە پێشكەوتوون، زۆر گرنگی پێدەدەن. بەجۆرێك ئەو وڵاتانە چەندان بەش‌ و لق‌ و دەزگایان بۆ پەرەپێدانی ڕیكلام كردوەتەوەو چەندین ئەكادیمیا ‌و پەیمانگای تایبەتیان بۆ ئەم مەبەستە دروستكردووە. هاوكات چەندان بنكەیان بۆ راهێنان بە كادیرانی ئەم بوارە كردووتەوە تا ئامادەییان بكەن لە بواری ڕیكلامدا كار بكەن (د.محەمەد جەودەت ناسر، 1997-1998، 41). بەپێی ناوچەی جوگرافی؛سەرەكیيترین جۆرەكانی ڕیكلام بریتیین لە ڕیكلامی ناوچەیی، ڕیكلامی نیشتیمانی، ڕیكلامی جیهانی (مرزوق عبدالحكیم العادلی، 2004، ص 168). ئەمرۆ ریكلام بۆتە پرۆسەیەكی گرنگ كە كارگە و خاوەن كاڵاكان لە هەوڵدان بۆ ئەوەی بە میكانیزم و شێوازی جیاواز ریكلام بۆ كاڵاكانیان بكەن و لە بازاردا بەمەبەستی قازانجكردن لێی ساغیبكەنەوە. هەروەها ڕیكلام چەند جۆرێكی هەیە؛ دەتوانین بەگوێرەی ڕیكلامی ئاراستەكراو بۆ جەماوەر، كشتوكاڵكاران، پیشەسازەكان، بازرگانەكان، پیشەگەران، گەشتیاران پۆلینیان بكەین. ئەمجۆرە ڕیكلامانە هەریەكەیان بۆ خۆی بایەخی تایبەتی خۆی هەیە، بەڵام دەمەوێت تیشك بخەمەسەر ڕیكلامی ئارستەكراو بۆ بازرگانەكان كە ئەم ڕیكلامە خوازیاری رایيكردنی بازرگانی بەشبەشكراوە بەسەر مامەڵەكردن لەگەڵ كاڵاكان و خزمەتگوزارییە تایبەتەكانی دمەزراوە بازرگانییەكاندا یان كارگەیەكی دیاریكراو؛ ئەوەيش بەو مەبەستەی جارێكی دیكە لە رێگایەوە بفرۆشن (د. محەمەد عەلی بەدەوی, 2014، ل128). بەشێكی گرنگی ئەو دەزگا راگەیاندنانەى كە دەیانەوێت سەربەخۆیانە كار بكەن‌ و ببن بە دەزگای سەربەخۆ، دەبێ بەپلەى یەك پشت بە داهاتی ڕیكلام ببەستن،چونكە ڕیكلام كۆمەڵێك ئەركی هەیە لەوانە: ئەركی فێركردن، ئابوری، كۆمەڵایەتی، كاتبەسەربردن. ئەركيَكی تر كە لەتوێژینەوەكەی ئێمەوە نزیكە؛ ئەویش ئەركی بە بازاركردنە كە كۆمپانیاكانی پیشەسازیی و بازرگانیی و خزمەتگوزاریی خوازیاری بە بازاركردنی بەرهەمهێنەر و خزمەتگوزارییەكانن. لێرەشدا ڕیكلام ڕۆڵێكی بنەڕەتیی دەبینێ لە بازاركردنی ئەم بەرهەمهێنراوانە بۆ جەماوەر؛ ئەوەيش لە ڕێی تەركیزكردنە سەر جۆری بەرهەمهێنراو و خزمەتگوزاریییەكان و ڕاكێشانی جەماوەر لە رێی خستنەرووی نرخەكان و دابەزاندنیان. هەروەك چۆن ڕیكلام چەندین رێگای رازیكردنى بۆ هاندانی بەكاربەر هەيە؛ بە كرینی كاڵا بانگەشەبۆكراوەكە دەگرێتەبەر، لەگەڵ دووبارەكردنەوەی پرۆسەی كریندا لە داهاتوودا (د. محەمەد عەلی بەدەوی, 2014، ل124).

ئامانجەكانی ریكلام

پرۆسەی ڕیكلامكردن و ڕیكلامی بازرگانی؛ كۆمەڵێك ئامانجی گرنگی هەیە كە گرنگترینيان ئەمانەى خوارەوەن:

1. گۆرینی رەفتار و هەڵسوكەوتی خەڵكە، بەشێوەیەك كە هەڵوێستیان گونجاوتر یان پەسەندتربێت بەرامبەر كاڵاكە. ئەویش لە رێگەی سێ هۆكارەوە: “دابینكردنی زانیارییەكان، كاركردن لە سەر گۆرینی ئارەزووەكان، هەڵبژاردنی ماركەیەكی تایبەت.” (د. ئاریانا ئیبراهیم، 2018، ل38).
2. هەوڵ بۆ ناساندنی برەندێك دەدرێت. لەگەلً كاریگەريی خستنەسەر شێوازی كرین لاى بەكاربەران. هەروەها هەوڵ بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی فرۆشتن و دەستبەسەرداگرتنی پشكی زۆرتر لە بازاردا دەدرێت.
3. ئامانجى ڕیكلامی بازرگانی؛ تەنیا بەدەستهێنان و كاریگەريی خستنەسەر بەشێكی دیاریكراوە لە بازارِدا (لەیلا محەمەد سلێمان، 2020، ل136-138).
4. یارمەتیيدان بۆ پێشكەشكردنی كاڵای نوێ بۆ بازاری مەبەستدار و دیاریكراو.
5. یارمەتييدان بۆ جێگیركردن و رێكخستنی كاڵایەكی دیاركراو لە بازاردا لە رێگەی ئاگاداركردنەوەی بەكاربەرەكان و باوەرپێكردنیان یان خستنەرووی كاڵاكە و سودەكانی.
6. یارمەتیيدان بۆ دەستخستنی رێگەو دەروازەی دابەشكردن و ئاگاداركردنەوەی بەكاربەرەكان و پیشاندانی شوێن و جێگای كاڵاكان و جۆرەكانیان.
7. دابینكردنی پەیوەنديی بەردەوام لەگەڵ بەكاربەرەكان تەنانەت لە كاتی نەبوونی كریاريشدا.
8. خۆشكردنی رێگای كەسی كریار و پێدانی ناوی كۆمپانیاكە و پیشاندانی كاڵاكەو نڕخەكەی.
9. بەدەستخستنی كاری فرۆشتنی خێرا.
10. یارمەتیيدانی بەكاربەرەكان بۆ دڵنیابوون و تائكیدكردنەوە لە بریاری كرین ( محمد بركات الحجار، 2011، ل16).

ریكلامی بازرگانیی لەنێوان تایبەتمەنديی و توخمەكانييدا

ئەگەرچی باسكردن لە پرۆسەی ڕیكلام بابەتی زۆر هەڵدەگرێ بەڵام بۆ ئەوەی بچینە ناو كرۆكی بابەتەكە كە ریكلامی بازرگانیيە كە زانیاريی دەربارەی خزمەتگوزارییەكان بە كاربەرەكان لەرێگەی خستنەروو و نیشاندانی كاڵاكانیان دەگەێنێت كە ڕەنگە دواتر ببێتە هۆی دروستكردنی كاریگەريی لە سەر بریاری بەكاربەرەكە. لەو رووەوە؛ كۆمەلێك پێناسە بۆ ڕیكلامی بازرگانيی كراون لەوانە: “ئەو كەل و پەل و خزمەتگوزارییە كە كریارەكان بە نیازی فرۆشتنیانن، چونكە بازرگان و خاوەن كارەكان لە كاتی ئەنجامدانی مامەڵەی كاڵاكانیان بە دوای قازانجدا دەگەرێن، چ لە رێگەی پۆستی راستەوخۆ یان گۆڤاری تایبەتمەند بێت.” (رستم ابو رستم، محمد أبو جمعە، 2012، ص25) ياخود “لە بواری خزمەتگوزاری ڕیكلام بە بنەمابەكی گرنگ دادەندرێت ئەمەش بە هۆی شوناسی ڕیكلام لە درووست كردنی وێنەیەكی ئەرێنی بۆ كۆمپانیاكەو هۆكارێكی گرنگە بۆ بەرهەمهێنان و زیادكردنی داهات. هەروەها “ڕیكلامی بازرگانی یەكێكە لە ئامرازاەكانی بازارگەری و پەیوەندی كردن، كە وێنەیەكی بەهێز و دڵنیای مسۆگەری  دەخاتە بەردەم كریار و بەركاربەر و دڵنیای بكاتەوە كە كاریگەری درووست بكات لە سەر هەست و سۆز، بۆیە بە بازاركردن گرنگەو هۆكاری سەركەوتنی كۆمپانیاكانن”.( محمد بركات الحجار، 2011، ل11). رایەكی تر هەیە بەوشێوەیە پێناسەی ریكلامی بازرگانيی دەكات كە “هەمیشە بە شوێن پەیداكردنی و زیادبوونی بەكارهێنانی بەرهەم و خزمەتگوزارییەكاندا دەگەرێت، لە رێگەی نیشانەكردنی (branding) بە دووبارەكردنەوەو دووپاتكردنەوەی وێنە یان ناوی بەرهەمەكە و كوالێتی دان بە كاڵاكان و كاریگەری درووستكردن بۆ فرۆشتنی لە بیر و هۆشی بەكارهێنەران یان بەكاربەراندا (د. سامان جەلال، 2019، ل14). هاوكات بۆچونێكی تر پێیوایە وەك “بانگەشەكردن بۆ كەرەستە یان كاڵاو خزمەتگوزارییەكی بازرگانی دیاریكراوە.” (هاوژین عومەر، 2012، ل49). كۆمەڵەی بازارگەريی ئەمریكايی بەمشێوەیە پێناسەی ڕیكلامی بازرگانی دەكات كە “ئامرازێكی ناكەسییە بۆ پێشكەش كردنی هزر و برەودان بە كاڵاو خزمەتگوزاریەكان لە رێگەی لایەنێكی زانراو بەرامبەر بە كرێیەیكی ژمێردراو.” (محمد بركات الحجار، 2011، ل11). كەواتە رێكلامی بازرگانی؛ بریتیيە لەو جۆرە ریكلامانەى كە  كارگە و كۆمپانیاكان لە رێگەی ئامرازەكانی پەیوەندیيكردن و بەمەبەستی ساغكردنەوەی كاڵا و خزمەتگوزارییەكانیان بەرهەمیدەهێنن و دواتر بڵاویدەكەنەوە كە كۆمەڵێك تایبەتمەنديی هەیە؛ ئەوانیش:

1. سادەیی ڕیكلامی بازرگانی: پێویستە ڕیكلامەكە روون و ئاسان و ئاشكرا بێت لە رووی بیرۆكە، پێكهاتە، زمانی بەكارهێنراو، تاوەكو پێكهاتەی ڕیكلامەكە بتوانێت رەزامەندی لای كریارەكان درووستبكات و هانیان بدات.
2. ڕاستگۆیی ڕیكلامی بازرگانی: پێویستە ڕیكلامی بازرگانيی راستگۆ بێت و راستيی و دروستيی پێوە دیاربێت لە رووی ناوەرۆك و پێكهاتەكانەوە. پێویستە وێنەیەكی جوان و باشی پیشانبدات و كاریگەريی ئەرێنيی لە ئاستی بەكاربەرەكان درووستبكات.
3. دووبارەكردنەوەی ڕیكلام: پێویستە ڕیكلامكردن بەشێوەیەكی لۆجیكی و عەقلانی چەندجارێك دووبارە بكرێتەوە؛ بۆ ئەوەی كاریگەريی باش لەسەر بەكاربەر درووست بكات و بەپێچەوانەوە كاریگەريی نەرێنيی درووستدەكات. بە گوێرەی توێژینەوەكان ئەگەر ڕیكلامەكە دووبارەكرایەوە بۆ مەبەستی بەدەستهێنانی رەزامەندی كریار بووە. ئەگەر دووبارە نەبوویەوە، ئەوا وەك هەواڵێك وایە.
4. كاتی دووبارەكراو بۆ ڕیكلام: ئان و ساتی ڕیكلامكردن كاریگەريی لە سەر رەفتاری بەكاربەر درووستدەكات، بۆ نموونە ئەگەر ڕیكلامەكە لە رێگەی تەلەڤزیۆنەوە بێت، ئەوا زۆربەی بینەرەكان لە كاتی ڕیكلامكردن بۆ كۆمپانیاكە زۆر گرنگە، بۆ ئەوەی بتوانێت خزمەتگوزارییەكان بە هەموو جەماوەر ئاشنابكات.

ریكلامی بازرگانی؛ چەند توخمێكی گرنگی هەیە لەوانە:

1. ناونیشان: یەكێكە لە گرنگترین بنەمای ڕیكلام كە هۆكارە بۆ سەركەوتن و گەیشتنی پەیامەكە، بۆیە ناونیشان بنەمایەكی كاریگەرە بۆ ئاراستەكردن و جوڵاندنی هەست و سۆزی بەكاربەر.
2. نەخشەو وێنە: نەخشەكان و هێلكاریيەكان ئامرازێكی گرنگن بۆ گەیاندن و گواستنەوەی بیرۆكە و پەیامی راگەیاندن و پیشاندانی وێنە و نەخشێندراوەكان رێگەیەكی خێران بۆ ئەوەی بینەر بەبێ ئەوەی بیانخوێنێتەوە پەیامەكەی تێبگات.
3. جوڵاندن و رەنگەكان: كاریگەريی رەنگ لە ڕیكلامدا گەلێك زۆرە و رەنگدانەوەی لەسەر بینەر و بەكاربەر و ئاراستەكردنیان دەبێت، هەربۆیە جوڵەی ڕیكلام رەنگدانەوەی راستەوخۆی لەسەر هەست و رەفتاری بەكاربەر دەبێت.
4. وشەو رستەكان: گوزارشتكردن بە وشە و رستە بۆ گەیاندنی بیرۆكەكە بە وەرگر ئاسانترین رێگایە بۆ گەیاندنی بیرۆكەكان بە گوێی خەڵك، بەڵام وشەو رستەی بەكارهاتوو لە ڕیكلامدا خزمەتی ڕیكلامەكە بكەن و ئامانجی ڕیكلامەكە بەدەست بهێنن، بۆیە پێویستە وشەو رستەكان بەشێوەیەكی لێهاتووانە رێككبخرێن تاوەكو بەئاسانيی بگاتە وەرگر.
5. ئاماژە و هێماكان: واتە كورتكردنەوەو پوختكردنەوەی بیرۆكەكە بەمەبەستی راكێشانی بەكاربەر و درووستكردنی جۆرێك لە كاریگەريی لە سەری. درووستكردنی ڕیكلام پێویستيى بە هێما و ئاماژەیە؛ بۆ ئەوەی لە رێگەیانەوە بیرۆكە بگەیەنێتە وەرگر. ئاماژەو هێماكان دەتوانن بەكاربەر هانبدەن بۆ ئەوەی گرنگی زیاتر بە ڕیكلامەكە بدات. هەروەها ڕیكلامی بازرگانی؛ چەند پێكهاتەيەكی هەیە لەوانە: شێوە، ناوەرۆك و زمان (محمد بركات الحجار، 2011، ل16،15،13،12).

بە بازاڕكردن و كۆمپانیاكانی

هەر كاتێك باسی ریكلامكردن بكەین، پێویستە باسی پرۆسەی بە بازاركردن بكەین كە “بوارێكی بەرفراوان دەگرێتەوە و تەنیا بازاركردن (تەسویق) و خستنە بازاڕی كاڵا و شمەك ناگرێتەوە، بەڵكو لە بەرەنجامی ئەو پێشكەوتنە شارستانی و ژیاری و تەكنەلۆژیایی دنیای ئەمرۆ بە خۆوە دەیبینێت لە سایەی بەجیهانبوون و مانگە دەستكردەكان پەخشی راستەوخۆ و بەردەوامی تەلەڤزیۆنی ئاسمانی (سەتەلایت) و خزمەتگوزاری ئینتەرنێت، ناوەرۆك و بەركاهێنانی ئەم چەمكەش گۆراوە و چەندین زارەوەی تر لە پاڵیدا بەكارهاتووە و موتوربە و ئاوێتە كراوە، وەكو بازاركردنی (سیاسی، ئایدیۆلۆژی، كۆمەڵایەتی، رۆشنبیری و زمان و شارستانیەت و راگەیاندن). هەر بۆیەش بازاركردن چاڵاكیەكی بازرگانییە، مەبەستیش لێی بەدەستهێنانی قازانجی مادییە لە رێگەی خستنە بازاری كاڵا و بەرهەمە بازرگانیەكانەوە (د. بەهادین ئەحمەد، 2011، ل120،121). كۆمپانیاكانی بەبازاركردن؛ هەوڵدەدەن بۆ راكێشانی بەكاربەر بە تایبەتی ئەوانەی ئارەزووی تێركردنی پێداویستییەكانیان هەیە لە رێگەی كرینی كاڵاكان یان سودوەرگرتن لە خزمەتگوزارییەك، بە مەرجێك توانای دانی ئەو برە پارەیەیان هەبێت كە پەیوەستە بەو كاڵایە، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدایە: چۆن وا بكەی پێداویستییەكانی بەكاربەر تێر بكەی. بۆنموونە پیاوانی بەبازاركردن چۆن دەزانن كە كام كەلوپەل یان خزمەتگوزاری؛ پێداویستییەكانیان تێر دەكات. هەر”بۆیە ڕیكلام پێویستی بەوەیە كە بزانێت چۆن دەگات بە هەست و مێشك و دەروونی بەكاربەر بۆ كاریگەر بوون لە سەر رەفتاری كرین، بۆیە پێویستە لە سەر لایەنی ڕیكلامكار سود وەربگرێت لە زانستی دەروونناسی تا ڕیكلامەكە كاریگەر بێت لە سەر رەفتاری تاكەكان.” (باران محەمەد عەبدوڵڵا، 2014، ل50، 51). لەمرۆدا هەموو كۆمپانیا و دەزگاكانی راگەیاندن راستەوخۆ پەنا دەبەنە بەر دروستكردنی ماڵپەری تایبەت بە خۆیان ‌و سوود لە خێرایی‌ و گەرمی ئینتەرنێت وەردەگرن؛ لە پێناو بڵاوكردنەوەو گەیاندنی پەیامەكانیان و ئاشناكردنی (فكر و بۆچوون) و (كاڵاكانیان) بە وەرگر و بەكاربەر و جەماوەر (غازی حەسەن، 2011، ل140،139). كۆمپانیاكان لە كێبڕكێدان بۆ ئەوەی كاڵا و بەرهەمەكانیان بەشێوازی جۆراوجۆر بخەنە بازار و ریكڵامی بۆ بكەن، بە تایبەتیش زۆرجار سكرینەكان بە كرێی مانگانە یان ساڵانە وەردەگرن، بۆ ئەوەی ریكلامی خۆیانى لێ بڵاوبكەنەوە. بەشێك لە كۆمپانیاكان شاشەی گەورەی ریكڵامیان لە سەر باڵەخانە یاخود ناو بینای كۆمپانیاكانیان داناوە كە ریكلام بۆ كاڵاكانیان دەكەن. ئەم شێوازە یەكێكی ترە لە شێوازەكانی ڕیكلام وەك بابەتێكی تازە لە ڕیكلامەكانی هەرێمی كوردستاندا دەردەكەوێت كە بریتیيە لە ڕیكلامی سكرینی تەلەڤزیۆنيی و بەشێكە لە ڕیكلامەكانی دەرەوە (Out door).

سكرینی تەلەڤزیۆنيی  و كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی لە هەولێر

لە شاری هەولێر؛ تا ئێستا ژمارەیەكی بەرچاو سكرینی تەلەڤزیۆنيی هەیە. لەو ژمارەیەش، ڕیكلامەكانی سكرینی تەلەڤزیۆنيی  گەورەترین قەبارەیان (8 بە 12 مەتر)ە و ئەو سكرینانە لەلایەن ژمارەیەك كۆمپانیاوە درووستكراون و بەرێوەدەبرێن. لەو كۆمپانیایانەش:-

• كۆمپانیای (Holli kurd) ؛ یەك سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە نیو ستی (New city) داناوە. ئەو سكرینەی (New city) لە مانگی (10)ی ساڵی (2006) دانرا كە دەتوانین ناوی بنێیین شاشەی دایك، لەبەرئەوەی یەكەمین شاشە بوو لە سەرتاسەری عێراقدا كە دامەزرا. خاوەنداریەتیيەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ كۆمپانیای هۆڵیكورد (Holli kurd)، ئەو كۆمپانیایە یەكەمین كۆمپانیای ڕێكلام و بازارگێڕيی و دۆبلاژ بووە لەساڵی (1999)دا دامەزرا. بەهۆی هەندێك كاری تەكنیكی و گۆڕانكاريی لە بەرەوپێشبردنی كۆمپانیا ماوەیەكە سكرینەكە لە كاركردن وەستاوە و لەناوەڕاستی ساڵی داهاتوودا دەستدەكەنەوە بە كاركردن بە شێواز و گۆڕانكاريی نوێ لە چۆنیەتيی و جۆریەتيی ڕێكلامدا (چاوپێكەوتن لەگەڵ ئیبراهیم رێكانی، 18/12/2020).
• كۆمپانیای گۆڵدەن ئیگل گڵۆباڵ (Golden Eagle Global) كورتكراوەی (G .E. G) لە ساڵی (2013) دوو سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە بەشی چوون و هاتن لە فرۆكەخانەی نێودەوڵەتيی هەولێر داناوە. هەروەها لە سەرەتای مانگی پێنجی ساڵی (2014)دا، چوار سكرینی لەناو سەنتەری شاری هەولێردا داناون؛ ئەوانیش شەقامی 30 مەتری– گوڵان، شەقامی 100 مەتری– كۆمەڵگەی ئیمپایر، شەقامی فرۆكەخانە، شەقامی شێخی چۆلی– منارە (چاوپێكەوتن لەگەڵ گۆران حەمە كەریم، 17/12/2020).
• هەروەها هەندێ كۆمپانیا، كۆمپانیای بەرهەمهێنانن، تەنها پەیوەستن نین بە كاری ڕیكلام، بۆ بەرهەمەكانیان سكرینان بەكارهێناوە و لە زۆر شوێن سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە شارەكانی تر و لە شاری هەولێر دەبینرێن كە ڕیكلام بۆ كەرەستە و كاڵاكانی مۆڵ و ماركێتەكان دەكەن، لەوانە: كۆمپانیای (Insight) دوو سكرینی تەلەڤزیۆنيی بۆ ڕیكلام لە فامیلی مۆڵ دامەزراندووە،كۆمپانیای (Bang Kurdistan) یەك سكرینی تەلەڤزیۆنيی لەسەر شەقامی 40مەتری داناوە. كۆمپانیای (Hilal) یەك سكرینی تەلەڤزیۆنيی بۆ ڕیكلام لە عەنكاوە درووستكردووە (د. سامان جەلال، 2019، ل151). هەروەها كۆمپانیای (Arbil International Hotel) یەك سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە هوتێل شیراتۆن داناوە، ئەم سكرینە ساڵی (2016) دامەزرا و خاوەنداریەتی بۆ ئوتێلی نێودەوڵەتيی هەولێری (شیراتۆن) دەگەرێتەوە، بۆیە هەموو ریكلامێكی بازرگانيی لەگەڵ ریكلامی تایبەت بە ئوتیلەكە وەردەگرن (چاوپێكەوتن لەگەڵ ئیسماعیل حیكمەت فەتاح، 13/12/2020). هاوكات بەپێی گرێبەستێك كۆمپانیای پرۆمیدیا سەرپەرشتی سكرینی تەلەڤزیۆنيی ئوتێلی نێودەوڵەتيی هەولێر (شیراتۆن) و سكرینی تەلەڤزیۆنيی فولكەی عەنكاوە دەكات (چاوپێكەوتن لەگەڵ وەسام ئادەم، 16/12/2020). هاوكات بەنزینخانەی سەن ئۆیل (Sun Oil) یەك سكرینی لە پێش بەنزینخانەكەی؛ لەسەر رێگای ماجیدی مۆڵ داناوە. كۆمپانیای داون تاون (Dawn tawn) دوو سكرینی تەلەڤزیۆنی هەیە یەكیان لە پێش بازاری نیشتیمان ئەوەی تریشیان لە پێش بازاری داون تاونە. رۆیال مۆڵ (Royal Mall) یەك سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە گۆشەی مۆڵەكەی داناوە و یەك سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە نێو بینای سەرۆكایەتيی شارەوانی هەولێر داناوە بۆ مەبەستی ئاگاداربوونی هاوڵاتیان لە كاروباری حكومەت و هۆشیاركردنەوەیان لەسەر پرسی ژینگە و خزمەتگوزاريی شارەكە. لەساڵی 2013دا؛ كۆمپانیای تۆیۆتا مۆتۆرز لەسەر رێگای مەخمور لە نزیك لقەكەیان سكرینێكی تەلەڤزیۆنيی دانا و لەساڵی 2014يشدا بەهۆی هاتنی رێكخراوی داعش بۆ ناوچەكە بینای كۆمپانیاكە راگیراو ئەو سكرینەش راگیرا، چونكە كارەبايەكی زۆری پێویستبوو. ساڵی 2017؛ دەست بە درووستكردنی بینای لقی كۆمپانیاكە كرا و ئەو سكرینە كێشەی تەكنیكی زۆری بۆ درووستبوو. بۆ ئەو بابەتەش خەرجی زۆر كرا كە بە نزیكەیی (70.000$) بوو، لەساڵی 2018شدا بە بریاری دەستەی كارگێريی كۆمپانیا سكرینەكە هەڵگیرا. یەك سكرینی تەلەڤزیۆنيی لە فولكەی ناو بازاری قەزای سۆران لەلایەن رەوا عەلی حەمەد داندراوە (چاوپێكەوتن لەگەڵ رەوا عەلی حەمەد، 16/12/2020).

لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت كە بەگشتيی 18سكرینی تەلەڤزیۆنيی تا كۆتای مانگی 12/2020 لەسنوری پارێزگای هەولێردا هەن كە بەپێی رێنمایی و مەرجی شارەوانيی هەولێر كاردەكەن. بە یاسایی تەنها كۆمپانیای گۆڵدن ئیگل گڵۆباڵ (G .E. G) و سكرینی تەلەڤزیۆنيی ناوبازاری سۆران كە مۆڵەتی شارەوانیان هەیە دەتوانن ڕیكلامی بازرگانيی بكەن، ئەوانیتر دەتوانن تەنها ڕیكلام بۆ كاڵای خۆیان بكەن، بەڵام بەشێكیان ڕیكلام بۆ كاڵاكانی كۆمپانیاكانی تریش دەكەن. هەندێك لەو سكرینانە هەڵگیران بە هۆی ئەوەی لە سەر باڵەخانە و موڵكی تایبەت بوون و ڕێكلامیان بۆ هەموو شتێك دەكرد، بۆیە شارەوانيی ڕێگا بەمجۆرە ڕێكلامانە نادات، تەنها بۆ خودی باڵەخانەكە و كاڵای خۆیان بێ، بۆیە تەنها چوار شاشە لەسەر شەقامەكانن كە لەسەر موڵكی گشتیين و خاوەنداریيەتی دەگەرێتەوە بۆ كۆمپانیای (G.E. G) كە ئەوانە ڕێگايان پێدەدرێ ڕێكلامی بازرگانيی بۆ هەموو كاڵایەك بكەن ( چاوپێكەوتن لەگەڵ ئارام ساڵح ئیبراهیم، 16/12/2020). هەندێك لە كۆمپانیاكان و تەنانەت بەشێك لە بەرهەمەكانی؛ هەم لە هەڵبژاردنی شوێنەكانی ڕیكلامكردن و هەم لە قەبارەی ڕیكلامەكان و هەم لەماوەی دانانی ڕیكلامەكان بە گوێرەی یاسا و رێساكان ناجوڵێننەوە.

پێشتر لەهەرێمی كوردستاندا ئاڵۆزيیەكی زۆری بەخۆیەوە دەبینی، چونكە كۆمپانیا بازرگانییەكان و كۆمپانیاكانی فرۆشتنی كەلوپەل خۆیان تابلۆی ڕیكلامەكانییان لەسەر شۆستەكان دادەنا. بەشێكیان دەكەوتن و بەر هاووڵاتیان دەكەوتن، خەڵكیان تووشی زيانی گیانيی و ماديی دەكرد. وردە ووردە تا دەهات تابلۆ و ڕیكلامی كۆمپانیاكان زیادی دەكرد و ئاڵۆزی دروستدەكرد و سیمای شاری ناشرینتر دەكرد. لەساڵی 2014دا لەلایەن وەزارەت و دام و دەزگاكانی پەیوەست بە ڕیكلام و چاودێریكردنی ڕیكلامەكان هاتنەدەنگ و ڕیكلامەكانی دەرەوەیان رێكخست. یەكێك لەهەنگاوەكان؛ رێگە بەهەموو كۆمپانیایەك نەدرا كە كاری ڕیكلامكردن بەدەر لە ستانداردی جیهانيی ئەنجامبدەن. بۆنموونە لە شاری هەولێر ڕیكلامەكان بەسەر هەردوو كۆمپانیای(G E G) و (SSHC)دا  دابەشكران. بەوەش رێكخستنی ڕیكلامەكان لەهەرێمی كوردستاندا كەوتە قۆناغێكی پێشكەوتووتر.

كۆمپانیای (G E G) لەساڵی (2006-2008) دراسەی دامەزراندنی كراوە و لە ساڵی 2008دا بۆ یەكەمجار یەكەم تابلۆی ڕیكلاميی لەشاری هولێر داناوە. لەسەرەتای مانگی پێنجی ساڵی 2014دا چوار سكرینی لە ناو سەنتەری شاری هەولێر داناون.  هەروەها كۆمپانیای  (SSHC) (Sun shine company) سلڤەر ستار لەساڵی 2008دا دەستی بەكارەكانی كردووە. ئەوەش لەكاتێكدایە كە گەورەترین كۆمپانیای فرۆشتنی ڕیكلام لە سەدەی 19دا؛ خاوەنی جۆرج ڕۆویل بوو. ئەو ئاژانسی خۆی لە بۆستن لە ساڵی 1865دا دامەزراند (د. مەغدید سەپان، 2012، ل250).

بە گوێرەی رێنماییەكانی دامەزراوە فەرمییەكان و سەرۆكایەتيی شارەوانی و ئەو ناوەندانەی پەیوەستن بە رێكخستنی ڕیكلام لە هەرێمی كوردستاندا؛ ئێستا رێگا نادەن ڕیكلامەكان سوكایەتيی جێندەريی و ئاین و كولتوور و داب و نەریت بڵاوبكەنەوە یاخود لە نێو ڕیكلامەكاندا بەكاربهێنن. ئەمجۆرە ڕیكلامانە پەیوەستن بە وەزارەتی شارەوانيی وەك ڕیكلامی شەقامەكان، پاركەكان، ناوشار (د. سامان جەلال، 2019، ل 161، 168، 169).  جگە لەو رێنمایی و مەرجانە، ئاماژە بەهەندێكی تریان دەكەین كە ئەوانیش بریتین لەوەى “نابێ ڕووناكی بە هێز بێت، قیاسەكانی دەبێ بەپێی ستانداردی جیهانی بێت، ئەوانەی لەسەر موڵكی گشتین دەتوانرێ هەموو ڕێكلامێكی لێ بكرێ، ئەوانەی لە سەر موڵكی تایبەتن هاوشێوەی شاشەی فامیلی مۆڵ و ڕۆیال مۆڵ، تەنها  دەتوانن ڕێكلام بۆ كاڵا خۆیان بكەن.” (چاوپێكەوتن لەگەڵ ئارام ساڵح ئیبراهیم، 16/12/2020).  هەربۆیە سەرۆكایەتيی شارەوانی هەولێر گرێبەستێكی لەگەڵ كۆمپانیای (G.E. G) و (SSHC)دا بۆ ماوەی 25ساڵ كردووە كە دەبێت بەپێی مەرج و رێنمایی شارەوانيی هەولێر هاووڵاتی و كۆمپانیا سكرینی تەلەڤزیۆنيی دابنێنن، بەڵام لە سنوری زەوی خۆیان و تەنها ڕیكلام بۆ كاڵاكانی خۆیان بكەن. سەبارەت بە كرێی ساڵانەی ئەو شاشانەش؛ سەرۆكایەتيی شارەوانی هەولێر بۆ هەر مەترێك (125.000) سەت و بیست و پێنج هەزار دینار لە كۆمپانیاكان وەردەگرێت (چاوپێكەوتن لەگەڵ ماهر شێرزاد، 13/12/2020).

بەپێی رێنماییەكانی وەزارەتی رۆشنبیريی و لاوان كە لەرێبەرییەكدا بە ناونیشانی رێكخستنی فریكوانسی سپەیس لەهەرێمی كوردستاندا لەساڵی 2011 بڵاوبۆتەوە، هاوكات بەپێی زانیاريی توێژەر جگە لەو رێنماییانە تا رێكەوتی 22/12/2020 هيچ رێنمایی تر دەرنەچوون. بۆیە هەر كار بەو رێنماییانە دەكرێ كە لەماددەی شەشەمی رێنماییەكەدا هاتووە كە تایبەتە بە باجی مۆڵەت. برگەی پێنجەم تایبەتە بە باجی كاركردنی سكرینی تەلەڤزیۆنيی كە لەو رێنماییە بە “سكرینی ریكلامكردن”  ئاماژەی پێكردووە؛ بەوەی باجی مۆڵەتوەرگرتنی سكرینەكانی ریكلامكردن دوو ملیۆن دینارە و باجی نوێكردنەوەی مۆڵەتی ساڵانەی سكرینەكان ملیۆن دینارە. كەواتە سكرینی تەلەڤزیۆنی؛ رۆلی گرنگ و بەرچاوی لەسەر كۆمپانیا بازرگانیيەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنيی و دامودەزگاكانی حكومەت و كەرتی تایبەت هەیە. هەربۆیە بەشێك لە كۆمپانیاكان بەگرنگييەوە دەرواننە سكرینی تەلەڤزیۆنيی و ساڵانە ریكلامی خۆیان لەو سكرینانەدا بڵاودەكەنەوە. ماركیتینگ ئۆفیسەرێك لە كۆمپانیای زێر گروپ دەربارەی بایەخی ئەو سكرینانە باس لەوە دەكات كە “جێگای گومان نیە سكرینی تەلەڤزیۆنی وەك هەر  ئامرازەكانی تری ڕیكلام كردن بایاخی تایبەتی خۆی هەیە لە ڕووی گەیاندنی زانیاری زانینی بەكارهێنانی بەرهەمەكان و ناساندنی كۆمپانیاو بەرهەمەكانی كۆمپانیا بۆ بەكارهێنەر لەم ڕوانگەشەوە كۆمپانیا بە گرنگیەوە دەروانێتە سكرینی تەلەڤزیۆنی و گەیشتن بە ئامانجەكانی لەم رێگەیەوە. هەر بۆیەش ڕیكلامی بازرگانی كۆمپانیاكەمان لە سكرینەكان وای كردووە كە كاڵاكانمان فرۆشی زیاتر لە سەر بێت، چونكە ڕیكلامی بازرگانی ئامانجە جیاجیاكانی كۆمپانیا دەپێكێت یەكێك لە ئامانجەكان فرۆشی زیاتری بەرهەمەكانە بەم هۆیەشەوە سكرینی تەلەڤزیۆنی گرنگی و كاریگەری خۆی دەبێت.” (چاوپێكەوتن لەگەل یونس عبدالرحمان محمدامین، 7/12/2020).

جگە لە كۆمپانیا و كارگە بازرگانیيەكان، دامودەزگاكانی حكومەتیش ساڵانە ڕیكلامی خۆیان لە سێكتەری پەروەردە و خوێندنی باڵا و وەرزش و ئافرەتان و ژینگە لەو سكریانە بڵاودەكەنەوە.گومانی تێدا نیيە، ئەو سكرینانە كاریگەريی زۆریان هەیە؛ چ لە بواری بازرگانيی یاخود لەسەر هۆشیاری كۆمەڵایەتی، “ئێمە وەك بەرێوەبەرایەتی گشتيی بەرنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان و خێزان بۆماوەی دووساڵ دەبێت، لە كاتی هەڵمەتی بەرنگاروونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان لە 25/11دا ئەو بابەتە گرنگانەی تایبەتن بە سیاسیەتی بەرێوەبەرایەتیەكەمان و هۆشیاركردنەوەی هاوڵاتیان لەو سكرینانە بڵاودەكەینەوە، بۆمان دەركەوتووە كە چەندە كاریگەری لە سەر تاك و كۆمەڵگە درووستكردووە.” (چاوپێكەوتن لەگەڵ دارەوان زاهیر حەمەد، 18/12/2020). هاوكات بەرێوەبەری كۆلیژی ئیشقی سۆران-ى سەر بە كۆمپانیای رووناكی؛ ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە “سكرینی تەلەڤزیۆنی شێوازیكی شارستانی و ئاسانترە بە بەراورد بە شێوازە كۆنەكان، هەر بۆیەش دركمان بە گرنگی ئەو سكرینیە كردووە، لە سەرەتای كردنەوەی سكرینی ناوبازاری سۆران ڕیكلامی تایبەتی خۆمان ساڵانە بەپێی گرێبەسێك لەو سكرینیە بڵاودەكەینەوە.” (چاوپێكەوتن لەگەل نەریمان عەبدوالواحید جەڵال، 8/12/2020). ئەو سكرینانە لە بەرئەوەی سودێكی ئێجگار گەورە بە پاككراگرتنی ژینگە دەگەینن، بۆیە ئەمە بۆتە جێگەی دڵخۆشی بەشێك لە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنيی و بە هەنگاوێكی شارستانيی و جوانی دەبینن. هەندێك رێكخراویش لەسەرتاسەری كوردستاندا و لە رێگەی ئەو سكرینانە هەڵمەتی هۆشیاريی خۆیان سەبارەت بە پرسی ژینگە و بەپێی تواناى دارایی خۆیان لەو سكرینانەدا بڵاو دەكەنەوە. رێكخراوی ئاوێزە بۆ رۆشنبیری گشتی؛لەم چەند ساڵەی دواییدا و لە رۆژە گرنگ و تایبەتیەكانی سێكتەری ژینگەدا لە رێگەی سكرینى تەلەڤزیۆنی؛ هۆشیاری ژینگەیی خۆیان بڵاودەكەنەوە كە لە رووی ژینگەییەوە بە هەنگاوێكی شارستانيی و جوان و پاككراگرتنی ژینگە دەبینین، لەوەی پەنا بۆ فلێكس و كاغەز بەرن و دابەشی سەر هاوڵاتیانى بكەن، ئەم هەڵمەتە هۆشیاریەیی كە لە رێگەی سكرینەكان ئەنجامانياداوە كاریگەری زۆرباشی هەبووە (چاوپێكەوتن لەگەڵ ئیسماعیل عەبدولرەزاق، 17/12/2020). جگە لەوەی بەشێكی زۆری كۆمپانیاكان چاویان لە سەر ئەو سكرینانەیە كە ریكلامی كاڵای خۆیان لێ بڵاو دەكەنەوە، هەروەها حزبەكانیش لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردنی ریكڵامی لیست و كاندیدان لەو سكرینانەدا بڵاودەكەنەوە، بۆنموونە لە هەڵبژاردنەكانی ساڵانی رابردوودا، بەتایبەتیش هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و پەرلەمانی كوردستان لەساڵی 2018دا ریكلامی بەشێك لە كاندیدەكان لیستەكان لەو سكرینانە بڵاوكرانەوە، بۆ هەر چركەیەك نزیكەی 100$ سەت دۆلار وەردەگیرا، هەر ریكلامێكیش 15 چركەی بۆ داندرا بوو، بۆیە سەرەرای هەموو ئەو ئامرازانەی میدیای جەماوەری كە پارتی سیاسی هەیەتی، هێشتا چاوی لە سكرینەكانة، ریكلام و بەرنامەی خۆی لەوێش پەخش و بڵاو دەكاتەوە.

بە پێی ئەزمونی چەند ساڵەی كاركردن لە بواری ڕیكلامكردن لە سكرینی تەلەڤزیۆنی، هەندێ لە كۆمپانیاكان پێیانوایە، ئەو شاشانە گرنگی ئەوتۆیان بۆ ڕیكلامی بازرگانيی نیيە، بۆیە دوای ڕیكلامكردن دووبارە گرێبەستەكانیان نوێ ناكەنەوە. هەندێكی تریشیان بە گرنگييەوە لێی دەروانن و ساڵانە گرێبەستی خۆیان نوێ دەكەنەوە، ئەمەش دەرخەری ئەوەیە كە ئەم شاشانە گرنگی خۆیان هەیە. بەشێكی زۆری كۆمپانیاكان لە كێبركیدان بۆئەوەی زۆرترین كاڵای خۆیان لە رێگەی ئامرازەكانی راگەیاندن بڵاوبكەنەوە و بە ئاسانترین شێوە بگاتە كڕیار. لەم چەند ساڵەی دوایيدا و بە هۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و هاتنەمەیدانی بەشی زۆری ئامرازی ڕیكلامكردن، وایكرد كۆمپانیا بازرگانیەكان بیر لە ڕیكلامی كاغەز و پۆستە و فلێكس نەكەنەوە، بەڵكو لە رێگەی تەلەڤزیۆن و یاخود سكرینەكانی تەلەڤزیۆن كە لە سەر شۆستەو شەقامە گرنگەكان جێگیردەكرێن لە بەیانی تا درەنگانی شەو ڕیكلامی بارزگانی بە وێنەو ڤیدیۆ پەخش بكەن.  جگە لەو سكرینە جێگیرانەی باسكران، بەشێك لە كۆمپانیاكان، سكرینی گەرۆك (2×1) ئامادەكراویان هەیە و دەتوانیت لە كوێ جێگیری بكەیت و ڕیكلامی خۆت لێی بڵاو بكەیتەوە و دواتر هەڵیگریتەوە، یاخود لە فیستیڤاڵ و بۆنەكان لەسەر ستەیج دەتوانیت چەند مەتر بتەوێت بەیەكەوە بلۆك (LED)ەكان بەیەكەوە گرێ بدرێن و پەخشی بابەتەكانت بكەیت و ئەم شێوازەش لە بۆنەی حزبی و سیاسیییەكان زۆر دەكرێت. گرنگی ئەو سكرینانە لەوە دایە، كە بۆ ناوچەیەكی دیاریكراون، كریار و كەسی جیاجیاش دەبینن، بۆ نمونە ڕیكلامكردن لە سكرینی گەورەی ناوبازاری سۆران بۆ كۆمپانیایەكی بواری خۆراك شارەكە زۆر گرنگ بێت، لە بەرئەوەی ئەو ناوچەیە هیچ ئامراز و كەناڵی تری ڕیكلامكردنی لێ نیيە. بۆیە كۆمپانیاكان بەردەوام چاویان لە سەر ئەو شاشانەیە.  بەپێی گرێبەستی كۆمپانیا و خاوەنداریەتی سكرینەكان ڕیكلامكردن لە سكرینكان بەپێی جۆر و شێوازی گرێبەستەكەیە، بۆ نموونە ئەگەر ڕیكلامێكی بازرگانيی كۆمپانیایەك بۆ ماوەی یەك مانگ لە سكرینەكە بە بری 500$ پێنج سەت دۆڵار بڵاو بكرێتەوە، لەرووی نرخ جیاوازە لەگەڵ هەمان ڕیكلام بۆ ماوەی شەش مانگ یان بۆ ساڵێك. ئەگەر بۆ ماوەی ساڵێك گرێبەست لەسەر هەمان ڕیكلام بكرێت، ئەوا رەنگە ڕیكلامەكە مانگانە بە بری 300$ سێ سەت دۆلار یان 250$  دوو سەت و پەنجا دۆلار بكرێت، ئەوەش دەگەرێتەوە سەر جۆری رێككەوتنی نێوان هەردوولایەن. بۆیە هەتا ماوە و زۆری ڕیكلامەكان لە سكرینەكە زۆرتربێت نرخی مانگانەی بۆ بڵاوكردنەوە كەمترە.لە هەرێمی كوردستان دەزگای پەیوەندييدار لەرووی چاودێریيكردن بە سەر ئەو  شاشانە لاوازە، جگە لە دەزگا ئەمنیەكان، ئەوانیش تارادەیەك ئەگەر شتێك زیانی بۆ بەرژەوەنديی یاخود هەندێ بابەت هەبێت ئەو كات ئاگادارت دەكەنەوە، ئەویش رەنگە زۆر بە كەمی روویدا بێت. ئەم سكرینانە، خاڵی ئەرێنی باشی هەیە. بۆ نموونە كەمی ستاف و كارمەند، ئەگەر سكرینیەك لە ناوچەیەك هەبێت، دەتوانی تەنها كارمەندێك وەك خزمەتگوزار بۆ گرفتێكی كارەبا یان تەكنیكی یاخود (مۆلیدە)ی تایبەت بە خۆی بۆی دابین بكەی و تەواوی لایەنی تەكنیكی دانان و لابردنی ڤیدیۆ و وێنەكان كۆی بكەیتەوە لە رێگەی سیستەمی ئینتەرنێتی كاری لەسەر بكەیت، نەك راستەوخۆ لە ناو سكرینەكە لە رێگەی (فلاش میمۆری – CD) ڤیدیۆ و وێنە دابنێیت. ئێستا بەشێك لە كۆمپایناكان لە رێگەی سیستم و پرۆگرامی تایبەت بەخۆیان لە نێو سكرینەكان داناوە. پێشتر سكرینەكان ئەگەر ڕیكلامێكیان بە 300$ وەربگرتایە، یەكی تریشیان بە 1000$ هەزار دۆلار وەربگرتایە، لە سكرینەكە وەكیەك نیشان دەدران، بەبێ جیاوازی بە زنجیرە بە دوای یەك دەرۆیشتن، بەڵام ئێستا بەشێك لە كۆمپانیاكان كە تایبەتن بە ڕیكلامی بازرگانيی لە رێگەی پرۆگرامێكەوە دەتوانن بە نرخی چەند بیانەوێ ئەو ڕیكلامانە وەربگرن و بۆیان پەخش بكەن، ئەمەش وایكردووە، بەشی زۆری ریكلامەكان وەربگرن. رۆژانە چەند جار بیانەوێ ئەوەندە پەخشی ڕیكلامەكانیان بروات لە سكرینەكە، هەروەها لە رێگەی پرۆگرامی تایبەت و كاتبژێر (تایمەر) دادەنێن لە چ كاتێك بیانەوێ لەو كاتەوە رۆژانە سكرینەكە پەخشەكەی پێ دەبێت و چ كاتێش بیانەوێ ئەوكات پەخشەكەی دەكوژێتەوە، ئەوە دەگەرێتەوە سەر خواستی كۆمپانیاكان. خاڵی باشی تری ئەوەیە بەرگەی بەفر و باران دەگرێت و مانەوەی (LED)یەكان بۆ ماوەی چەند ساڵێك و تێك نەچوونیان، جگە لە ڕیكلامەكان دەتوانێت لە رێگەی سیستمێكەوە دەتوانیت كەناڵی ئاسمانيی و لۆكاڵیش پەخش بكات. هەروەها لەرووی كوالێتی بەرزی وێنەو ڤیۆیۆكان، چونكە سكرینەكان (HD و 4K) كە ئەمەش كاریگەريی زۆری لەسەر وەرگر و بەخشینی سیمایەكی جوان و شارستانيی بە شار و شەقامەكان دەبێت. خاڵێكی تری زۆر گرنگ، ئەوەیە كە وەك رادیۆ و تەلەڤزیۆن نیيە، لە رێگە كۆنترۆل هەر ریكلامێكت لە شاشە بینی لای بدەی، بە ناچاری ریكلامەكە دەبینی، چونكە كۆنترۆل لە دەستی خاوەنداری خودی كۆمپانیا بازرگانی و ریكلامكەرەكەیە، ئەمانەو چەندین خاڵی گرنگ و باشی هەن. هاوكات پێویستە ئەوەش باسبكەین، كە ئەم شاشانە خاڵی نەرێنیشیان هەیە، لەوانە دابینكردنی كارەبایەكی زۆر كە ئەمەش لە رووی ماديی زیانی زۆری هەیە. بۆ نموونە سكرینێكی قەبارە (5×8) واتە 40 مەتر چوارگۆشە؛ 63ئەمپێر كارەبای مۆلیدەی پێویستە، هەروەها كەمی كەسانی شارەزا و پسپۆر لە رووی تەكنیكی لە كوردستاندا.  بەشێك لە سكرینەكان رووناكیان زۆرە، زۆر جار ئەمەش دەبێتە هۆی هەراسانكردن و بێزاريی هاوڵاتیان. بەشێك لە كۆمپانیاكانی بواری ڕیكلام لە درووستكردنی هەماهەنگيی و پەیوەنديی لەگەڵ كۆمپانیا و كارگەكان لە پەیوەنديی لاوازدان. بەشێك لە كۆمپانیاكان نەیانتوانیوە، لە رێگەی تیمەكان و مەندوبەكانیان باوەر بەو كۆمپانیا و زنجیرە ماركێتانە بكەن؛ تاوەكو ڕیكلام لە سكرینەكاندا بكەن.

دەرئەنجام

لەم توێژینەوە كۆمەڵێك خاڵی گرنگمان بۆ دەردەكەون كە بریتین لە:-

1. كۆمپانیاكان و دامودەزگاكانی میری و كەرتی تایبەت و رێكخراوەكان بە گرنگييەوە دەڕواننە سكرینەكان و ڕیكلامی كاڵا و كەرستەی خۆیان لێی بڵاو دەكەنەوە.
2. سكرینەكان وەك یەكێك لە كەناڵەكانی بڵاوكردنەوەی ڕیكلامی بازرگانيی بایەخ و كاریگەريی خۆیان لە سەر وەرگر و كریار هەیە.
3. لە سنوری پارێزگای هەولێردا؛ 18سكرینی تەلەڤزیۆنيی هەن.
4. دەتوانرێت بە ئاسانيی كاریگەريی لە سەر گشت توێژێك درووست بكات لە رێگەی وێنەی جوڵاو ڤیدیۆوە.
5. پێویستی رادەلەبەدەر بۆ كارەبا، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵیت بەشێك لە سكرینكان گرفتیان بۆ درووستبووە و لەكاركەوتوون یاخود هەڵگیراون.
6. رۆلی دەزگای چاودێريی بە سەر ئەو سكرینانە لاوازە و وەك پێویست چاودێریان ناكرێت.
7. كەمی كەسانی پسپۆر و شارەزا لە بواری تەكنیكی و چاككردنەوەی سكرینەكان.

پێشناز و راسپاردەكان

1. هەماهەنگيی لەگەڵ تیمی بیانيی لە بواری تەكنیكی و بەستن و گرێدانی (LED)ی سكرینەكان و راهێنان بە كارمەندەكانیان بكەن.
2. پێویستة كۆمپانیاكان هەوڵدەن بەپێی پێویستيی و گرنگيی ناوچەكان سكرینی تەلەڤزیۆنيی دابمەزرێنن و نرخی بڵاوكردنەوەی ڕیكلامەكانیش لەگەڵ كارگە و پیشانگاكان بگونجێت.
3. بایەخدانی زیاتر بەو سكرینانە لەرووی كوالێتی و سیستم و پرۆگرامەكانیان.
4. پێویستە حكومەت و لایەنی پەیوەندييدار هاوكار بێت لە كارئاسانيی و درووستكردنی سكرینەكان.
5. پێویستە دەزگای چاودێری؛ ڕۆڵی گرنگيی هەبێت بە سەر سكرینةكانەوە.
6. پێویستە كۆمپانیاكانی سكرینی تەلەڤزیۆنيی نرخی بڵاوكردنەوەی ریكلامی لەگەڵ هەڵ و مەرجی شارو ناوچەكە بگونجێنێت تا زۆرترین ریكلامی بازرگانی لە سكرینەكان دەربكەون.

سەرچاوەكان:

بە زمانی كوردی

1. ئازاد رەمەزان عەلی، 2012، چەند تەوەرێكی ڕیكلام‌و زمانی ڕیكلامی رۆژنامەنووسی، هەولێر، گۆڤاری رۆژنامەنووس، گۆڤارێكی وەرزیی تایبەتە بە كولتوری رۆژنامەنووسان، ژ25، ل44،45.
2. ئەسرین زرار قادر، 2006، رۆڵی سەنتەری ئافرەتان لە چارەسەركردنی كێشە كۆمەڵایەتیەكانیان، نامەیەكە پێشكەش ئەنجومەنی كۆلیژی ئاداب كراوە لە زانكۆی سەڵاحەددین- هەولێر، وەك بەشێك لە پێداویستیەكانی پلەی ماستەر لە كۆمەڵناسی.
3. ئاریانا ئیبراهیم، 2018، ریكلامی رۆژنامەوانی، هەولێر، چاپخانەی زانكۆی سەڵاحەددین.
4. بەدران ئەحمەد حەبیب، 2005، فەرهەنگی زاراوە گەلی راگەیاندن، هەولێر، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە.
5. بەهادین ئەحمەد، 2011، ریكلام و پەیوەندی گشتی و بازاڕكردن، سلێمانی، چاپخانەی كارۆ.
6. بەهادین ئەحمەد، 2017، پەیوەندیكردنی سیاسی راگەیاندنی كوردی، هەولێر، چاپخانەی نارین.
7. باران محەمەد عەبدوڵڵا، 2014، ریكلامی ئینتەنێت و رەفتاری بەكاربەر، هەولێر، چاپخانەی موكریان.
8. خەلیل عەبدورحمان معایتە، 2013، دەروونناسی كۆمەڵایەتی، و: سەڵاح سەعدی، هەولێر، چاپخانەی نارین.
9. دڵشاد مستەفا سلێمان، 2014، ریكلام لە ماڵپەرە كوردییەكاندا، هەولێر، گۆڤاری رۆژنامەنووس، گۆڤاری رۆژنامەنووس، گۆڤارێكی وەرزیی تایبەتە بە كولتوری رۆژنامەنووسان، ژ33-34، ل221.
10. رێنماییەكانی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، 2011، رێكخستنی فریكوانسی سپەیس لە هەرێمی كوردستان، هەولێر، چاپخانەی هێڤی، ل35.
11. شێروان عوسمان رەسول، 2011، رۆلی راگەیاندن لە بونیاتنای كۆمەڵگەی مەدەنی دا، نامەیەكە پێشكەش ئەنجومەنی كۆلیژی ئەدەبیاتی زانكۆی سەڵاحەددین- هەولێر كراوە، وەك بەشێك لە پێداویستیەكانی پلەی ماستەر لە كۆمەڵناسی.
12. سامان جەلال، 2019، ریكلام لە راگەیاندنی كوردیدا، هەولێر، چاپخانەی رۆژهەڵات.
13. عومەر عەلی ئەحمەد، 2012، رۆلی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی لە پاراستنی مافەكانی ژندا، نامەیەكە پێشكەش ئەنجومەنی سكوڵی زانستە مرۆڤایەتیەكانی زانكۆی سلێمانی كراوە، وەك بەشێك لە پێداویستیەكانی پلەی ماستەر لە كۆمەڵناسیدا/ كاری كۆمەڵایەتی.
14. عەبدوڵخاڵق ئیبراهیم، 2019، رۆڵی رۆژنامەگەری كوردی لە درووست بوونی بڕیاری سیاسیدا، هەولێر، چاپخانەی هاوسەر.
15. غازی حەسەن، 2011، هونەری ڕیكلام، چاپی دووەم، هەولێر، چاپخانەی رۆژهەڵات.
16. كارزان حەسەن عەبدورحمان، 2008، رۆلی ئامرازەكانی تەكنۆلژیای پەیوەندی لە درووستكردنی گرفتە كۆمەڵایەتیەكان، نامەیەكە پێشكەش ئەنجومەنی كۆلیژی ئاداب كراوە لە زانكۆی سەڵاحەددین- هەولێر، وەك بەشێك لە پێداویستیەكانی پلەی ماستەر لە كۆمەڵناسی.
17. لەیلا محەمەد سلێمان، 2020، ریكلامكردن، تاران، چاپخانەی تاران.
18. مەغدید سەپان، 2012، ئەوانەی رۆژنامەنووس پێوێستە بیانزانی، ب1، هەولێر،چاپخانەی شەهید ئازاد هەورامی.
19. محەمەد عەلی بەدەوی,2014، لێكۆڵینەوەی سۆسیۆ میدیایی، و: مەم بورهان قانع، سلێمانی، چاپخانەی پیرەمێرد.
20. هەناسە حوسێن، 2012، ڕیكلام‌و میدیا، هەولێر، گۆڤاری رۆژنامەنووس، گۆڤارێكی وەرزیی تایبەتە بە كولتوری رۆژنامەنووسان، ژ32 ل146.
21. هاوژین عومەر، 2012، ڕیكلام لە میدیای كوردیدا، هەولێر، گۆڤاری رۆژنامەنووس، گۆڤارێكی وەرزیی تایبەتە بە كولتوری رۆژنامەنووسان، ژ27-28 ل49.

 بە زمانی عەرەبی

22. رستم ابو رستم، محمد أبو جمعە، 2012.الدعایە والاعلان، دار المعتز.
23. جوان احسان فوزی، 2000، دور وسائل الچبگ الاجتماعی وأپرها فی الح من الجریمە، مترجم: بیرفان تاهر، دراسە میدانیە فی دائرە الإصلاح الاجتماعی فی السلیمانیە، الی مجلس كلیە اڵاداب وهیە الدراسات العلیا فی جامعە صلاح الدین، وهی جز‌و من متگلبات درجە ماجستیر أداب فی علم الاجتماع.
24. علی فلاح الزعبی، 2009، الاعلان الفعال، اڵاردن، دار الیازوری العلمیە للنشر والتوزیع.
25. عبدلڵە إسماعیل حمد، 2002، دوور المۆسسات التربویە فی بنا‌و شخصیە الگفل، مترجم بیرفان تاهر، دراسە میدانیە فی مدینە اربیل، الی مجلس كلیە اڵاداب فی جامعە صلاح الدین استكماڵا المتلبات نیل شهادە الماجستیر فی علم الاجتماع.
26. محمد جودت ناصر، 1997-1998، الدعایە والإعلان والعلاقات العامە، اڵاردن، دار مجدلاوی.
27. محمد بركات الحجار، 2011، اپر الاعلان التجاری علی السلوك الشرائی لمستخدمی خدمات الهواتف, الرسالە الماجستیر فی قسم ادارە اڵاعمال، كلیە اڵاعمال، جامعە الشرق اڵاوسگ.
28. می العبداللە، 2006، الدعایە وأسالیب الإقناع، لبنان، دار النهچە العربیە.
29. مرزوق عبدالحكیم العادلی، 2004، الاعلانات الصحفیە، القاهرە، دار الفجر للنشر والتوزیع.

 پێگەی ئەلیكترۆنی- زمانی فارسی

30. صادقی، 2020، تابلو تلیغاتی واهداف تابلوسازی تبلیغاتی، 21/12/2020، لە https://namnak.com.
31. نما رنتر، 2020، تاپیر تلویزیون شهری بر تلیغات محیگی،21/12/2020، لە https://namarenter.com/articledetails.
32. افارترمە، تلویزیون شهری چیست و نقش تلویزیون شهری در تبلیغات، 2020، 22/12/2020 لە، https://www.avayetermeh.ir/News.
33. ایمن نورتاب، تلویزیون شهری و كاربردهای ان در تبلیغات محیگی،23/12/2020 لە https://saftysign.ir/advertising-television.

  چاوپێكەوتنەكان

34. چاوپێكەوتن لەگەڵ ئیبراهیم رێكانی، 18/12/2020، خاوەنی كۆمپانیانی هۆڵیكورد (Holli kurd).
35. چاوپێكەوتن لەگەڵ ئیسماعیل حیكمەت فەتاح، 13/12/2020، بەرێوەبەری بەبازركردن و فرۆشتن لە ئوتێلی هەولێری نێودەوڵەتی (شیراتۆن).
36. چاوپێكەوتن لەگەڵ ئارام ساڵح ئیبراهیم، 16/12/2020، سەرۆكی لیژنەی پێشووی ریكلام لە (2012 تا 2019).
37. چاوپێكەوتن لەگەڵ ئیسماعیل عەبدولرەزاق، 17/12/2020، بەرپرسی بەشی پەیوەندییەكانی رێكخراوی ئاوێزە بۆ رۆشنبیری گشتی.
38. چاوپێكەوتن لەگەڵ دارەوان زاهیر حەمەد، 18/12/2020،لە بەشی راگەیاندن و پەیوەندییەكان بەرێوەبەرایەتی گشتی بەرنگاربوونەوەی توندو تیژی دژ بە ئافرەتان و خێزان.
39. چاوپێكەوتن لەگەڵ رەوا عەلی حەمەد، 16/12/2020، سەرپەرشیتاری سكرینی تەلەڤزیۆنی سۆران.
40. چاوپێكەوتن لەگەڵ گۆران حەمە كەریم، 17/12/2020، بەرێوەبەری گشتی كۆمپانیای (G .E. G).
41. چاوپێكەوتن لەگەڵ ماهر شێرزاد، 13/12/2020، سەرۆكی لیژنەی ریكلام – لە سەرۆكایەتی شارەوانی هەولێر.
42. چاوپێكەوتن لەگەل نەریمان عەبدوالواحید جەڵال، 8/12/2020، بەرێوەبەری كۆلیژی ئیشقی سۆران سەر كۆمپانیای رووناكی.
43. چاوپێكەوتن لەگەڵ وەسام ئادەم، 16/12/2020، بەرێوەبەری بەشی فرۆشتن لە كۆمپانیای پرۆمیدیا.
44. چاوپێكەوتن لەگەل یونس عبدالرحمان محمدامین، 7/12/2020، ماركیتینگ ئۆفیسەر لە كۆمپانیای زێر گروپ.

• * ئەم بابەتە لە تەوەری «تێز و توێژینەوەی میدیایی» لە یەکەمین ژمارەی زستانی 2022ی گۆڤاری دەرگاوان_دا چاپکراوە.

** ئەم پەیپەرە وەك بەشێك لە پێداویستییەكانی خوێندنی دكتۆرا پێشكەش بە بەشی راگەیاندن لە كۆلیژی ئەدەبیاتی زانكۆی سەڵاحەددین/ هەولێر كراوە لە ساڵی خوێندنی 2019-2020