کامیل عومەر
لە میدیاکانى هەرێمى کوردستاندا، هەندێک نوسینى تەنزئامێز بڵاودەکرێنەوە کە بەشێوەیەکى ناڕاستەوخۆ ئاماژەى ناوزڕاندن (التشهیر) لەخۆدەگرن و ئەمەش جگە لەوەى کێشەى بەرپرسیارێتى یاسایى لێدەکەوێتەوە، هەڵە تێگەیشتنیشە لە تەنز و لەماناو مەغزا راستەقینەکەشى بەتاڵیدەکاتەوە.
تەنز (Satire) ، ژانرێکى ئەدەبیە و رەخنەگرتنە لە واقیع کە بەشێوەى گاڵتەجارى لەچوارچێوەى (گۆشە و ستونى رۆژنامەنوسى، کاریکاتێر، بەرنامە کۆمیدییە تەلەفزیۆنیەکان) دا دەخرێتەڕوو، بەڵام نوسەر بەشێوەیەکى بابەتیانەو بنیاتنەرانە رەخنە و پلارەکانى دەخاتەڕوو، واتە بۆ خستنەپێکەنینى وەرگر و ریسواکردنى کار و پرۆژە و کەسى رەخنەلێگیراو نیە.
رەخنەگرتنیش کە مافێکى یاسایى و رێپێدراوى هەموو کەس و رۆژنامەنوسێکە بەتایبەت لە رەفتار و گوفتارى کەسە گشتیەکان، بنەماو پێوەرى خۆى هەیە و دەبێ لە ناوزڕاندن و جنێودان جیاى بکەینەوە، وەک ئەوەى دەبێ رەخنەکە رویدا بێت و بابەتى بێت و بایەخى کۆمەڵایەتیشى هەبێت و سودو بەرژەوەندى گشتى بهێنێتەدى، هەروەها دەبێ وشەو دەستەواژەى گونجاو و بەکارهێننین نەک وشەى بریندارکەر و توندوتیژ کە زیاتر ئاماژە بن بۆ بەتاڵکردنەوەى رق و کینەو بوغز.
ناوزڕاندنیش (التشهیر) یەکێکە لە تاوانەکانى بڵاوکردنەوە و هەموو جۆر و شێوەیەکى لەکەدارکردنى ناوو ناوبانگى کەسەکان دەگرێتەوە لەڕێى بڵاوکردنەوەى قسە و نوسین و کاریکاتێرو تەنزەوە، کە خۆى لە (تۆمەتخستنەپاڵ و جنێودان)دا دەبینێتەوە.
ئەوەى لە ناوەرۆکى رەخنەکانى بەشێک لەو نوسینى تەنز ئامێزانەى میدیاکانى هەرێمى کوردستاندا بەدیدەکرێت، بە بەراورد بە بنەما یاسایى و ئیتیکیەکانى رەخنە، چەند جیاوازییەکیان هەیە:
یەکەم: رەخنەکانى نوسەرى تەنز، هێندەى کاردانەوة و وەڵامدانەوەو ئاڕاستەکراون، هێندە بایەخى کۆمەڵایەتیان نیە و لە خەم و بەرژەوەندى گشتیەوە سەرچاوەیان نەگرتووە.
دووەم: رەخنەکانى نوسەرى تەنز، زیاتر لە تۆمەتى دروستکراو دەچن و پشتیان بە قسەو باسى خەڵک و وەهم و خەیاڵى تەنزنوسەکە بەستووە، نەک زانیارى راست و باوەڕپێکراو، کە ئەمەش بەشێوەیەکى ناڕاستەوخۆ تاوانى ناوزڕاندنە.
سێیەم: رەخنەکانى نوسەرى تەنز، بەشێکى زۆریان بابەتى نین و لەبابەت و رەفتار نەگیراون، بەڵکو تاکە کەس تیایدا بە ئامانج گیراوەو ئەمەش بە مەبەستى لەکەدارکردنى ناوو ناوبانگ و زیانپێگەیاندن و ناوزڕاندنی کەسەکانە.
چوارەم: رەخنەکانى نوسەرى تەنز، زۆر وشەو دەستەواژەو ئیدیۆمى تێدابەکاردەهێنرێت کە لە کەلتوورى کوردیدا، ئاماژەن بۆ جنێو و سوکایەتى وەک (شەکرى خوارد، سەرى داى لەبەرد، خوێڕىء ئەحمەق،…هتد). ئەمەش زیار لە هەڵڕشتنى رق و کینەوە سەرچاوە دەگرێت، نەک رەخنەگرتن.
لەگەڵ ئەوانەشدا، هەر بڵاوکردنەوەیەک لەژێر هەر ناو و ناونیشانێکدا کە ناوزڕاندنى تێدات بێت بەرپرسیارێتى یاسایى بەدواوەیە، وەکچۆن لە یاساى ژمارە (35)ى ساڵى 2007ى رۆژنامەگەرى هەرێمدا ، سزاى بۆ هەر رۆژنامەنوس و سەرنوسەر و رۆژنامەیەکى بڵاوکەرەوە دیاریکردووە، کە (جنێو و توانجى ناڕەواو ناوزڕاندن) بڵاوبکەنەوە، بەبێ ئەوەى هیچ جۆرە نوسینێکى بواردبێت. کەواتە، نوسەرى تەنز، چەند ئازادە لە رەخنەگرتن (کە ئەوە هەم مافە و هەم ماکى پێشکەوتن و داهێنانە)، بەو ئەندازەیەش ئازاد نیە لەژێر ناوى تەنزو کاریکاتێردا، چى بوێت و چۆنى بوێت بنوسێت و بەراست و چەپدا جنێو بدات و ناو و ناوبانگى کەسەکان لەکەدار بکات و سوکایەتیان پێبکات، بەڵکو دەبێ رەخنەکانى بابەتیانەو دوور لە مەزاج و بەرژەوەندى تایبەتى لە دیاردە و رووداوەکان بگرێت، بەجۆرێک کە لەگەڵ هەموو بنەما یاساییەکانى رەخنەگرتن وێکبێتەوە و لە جنێو و ناوزڕاندن جیایان بکاتەوە.
