د.شوان ئادەم ئەیڤەس
نەك هەر بەتەنها بۆ گەشتیار و گەڕیدە و بیانییەكان؛ بەڵكو بۆ خۆوڵا‌تی و هاونیشتمانیانییش ئەو راستییە مێژووییە دووپاتبووەتەوە كە بنیاتنانی «کوردستانێکی بەھێز» بەبێ سەوزکردنی ژینگەی یاسایی کارکردنی میدیا و رەخساندنی ئازادیی پیشەیی میدیاوان؛ هیچ نییە جگەلە بانگەشەیەکی سەروەختی ھەڵمەتەكانی ھەڵبژاردن.
كاتێك میدیا بۆ مسۆگەركردنی دەنگێكی زیاتری هەڵبژاردنەكان دنەدەدرێت و بە باروتی پارەدارێك ناوەخنی پەیامەكانی گڕدەدرێت؛ بێگومان هەر ئەو پارەدارە و پاروخۆرە هاوپێڕەكانییەتی كە بەهەر دە پەنجەی دەستیان، دەستدەنێن بەڕووی هەموو ئەوانەی “بەرەڵایی دەربڕین”ى لەچوارچێوەی ئەرك و ماف و ئازادیی و بەرپرسیارێتی پیشەییدا بۆ رێكدەخەنەوە. هاوكێشەكە زۆر روونە كە میدیای بەرەڵا و نابەرپرسیار، نابەرپرسیاریی و بەرەڵایی میدیا بەرهەمدەهێنێت. بەپێچەوانەشەوە، میدیایەکی ئازاد و بەرپرسیار، ئازادیی میدیا و هاوبەرپرسیارێتیی ئەركەكانی لەگەڵ حکومەتێکی بەھێز و «کوردستانێکی بەھێز»تریش بنیات دەنێت. لەم نێوەندەشدا، میدیا و میدیاوان ناتوانن بەھێز و بەرپرسیار بن؛ ئەگەر ئازایی و ئازادیی دەستگەیشتن بە سەرچاوەکانی زانیارییان بە یاسا بۆ نەڕەخسێنرێت. یاسا-ش ناتوانرێت سەروەر بێت، ئەگەر خواست و ویستێکی نیشتمانیی لەسەر كتومت جێبەجێکردنی كۆی بڕگە و ماددەكانی نەبێت.
ئەگەرچی دەستەڵاتی یاسادانان لە راییكردنی ئەركی دەرچواندنی یاسای جۆربەجۆردا کارا بووە، بەڵام لە ئەركەكانی تاووتوێكردنی بودجەی ساڵانە و چاودێرییكردنی ئاستی جێبەجێکردنی یاساكاندا؛ ناکارا و خەمسارد بووە. هۆكاری سەرەكیی ئەمەش ئەگەر بەشێكی بۆ هێز و هەژموونی حزبەكان و كابینە یەك لەدوای یەكەكانی حكومەت ياخود دەستەڵاتی راپەڕاندن بگەڕێتەوە، ئەوا پشكی شێری بۆ وابەستەیی پەرلەمانتاران و بێهزیی گوشاری دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی کوردستان دەگەڕێتەوە. لەسەرەتای دامەزراندنییەوە، لەرۆژی 19ی ئاياری 1992 تاوەکو دەستپێکی وەرزی پایزەی لەرۆژی 02ی ئەیلولی 2020دا، لەكۆی پێنج خولی ھەڵبژێردراوی پەرلەمان؛ 370 یاسای ھەمەجۆر گەڵاڵە و ھەموار کراونەتەوە، لەوانە: 16یاسا لە1992دا، 21یاسا لە1993دا، 04یاسا لە1994دا، 01یاسا لە1995دا، 04یاسا لە1996دا،14یاسا لە1997دا،09یاسا لە1998دا،18یاسا لە1999دا، 19یاسا لە2000دا، 19یاسا لە2001دا، 16یاسا لە2002دا،07یاسا لە2003دا،25یاسا لە2004دا، 02یاسا لە2005دا، 20یاسا لە2006دا،39یاسا لە2007دا، 18یاسا لە2008دا،10یاسا لە2009دا،17یاسا لە2010دا، 22یاسا لە2011دا، 17یاسا لە2012دا،19یاسا لە2013دا، 09یاسا لە2014دا، 09یاسا لە2015دا، هیچ یاسایەك لە2016دا، 04یاسا لە2017دا، 11یاسا لە2018دا، 04یاسا لە2019دا و 02یاسا لە2020دا (www.parliament.krd).
لەو رێژەیەو بە درێژایی نزیكەی سێ دەیە كاركردنی پەرلەمانی كوردستان، بەتەنها نۆ یاسای پەیوەست بەرێکخستنی ناوەڕۆکی راگەیاندن دەرچوون، لەوانە: یاسای رێکخستنی ریکلامى بازرگانيی ژمارە 04ی ساڵی 2019؛یاسای مافی دەستكەوتنى زانیاريی ژمارە 11ی ساڵی 2013؛ یاسای مافی دانەر و مافە ھاوسێکانيی ژمارە 17ی ساڵی 2012؛ یاسای قه‌ده‌غه‌كردنی خراپ به‌كارهێنانی ئامێره‌كانی په‌یوه‌ندییكردنى ژمارە 06ی ساڵی 2008؛ یاسای رۆژنامەگەريی ژمارە 35ی ساڵی 2007؛ یاسای بەرەنگاربوونەوەی تۆقاندن-ى ژمارە 03ی ساڵی 2006؛ یاسای یەكەم هەمواركردنی ژمارە 04ی ساڵی 1998ی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانى ژمارە 40ی ساڵی 2004؛ یاسای سندوقی خانەنشینی رۆژنامەوانانی كوردستانی عێراقى ژمارە 13ی ساڵی 2001 و یاسای چاپەمەنيی ژمارە 10ی ساڵی 1993 (www.chmk.org). ئەگەر پاساوی سەرەكیی رێکنەخستنی یاساكانی پەیوەست بە ماف و ئازادییە گشتیی و تایبەتییەكان بۆ هەستیاریی و هەژموونی ململانێ حزبییەكان و پێگەی ناسەقامگیری هەرێمی كوردستانى بندەستی عێراق بگەڕێتەوە؛ ئەوا ترسان لەباشتر و پیشەییتر رێکخستنی ناوەڕۆکی راگەیاندن بۆ پتر لە ھۆکارێک دەگەڕێتەوە كە دیارترینیان ئەمانەی خوارەوەن:
یەکەم: ھەروەکچۆن سەرچاوەی بنچینەیی زۆرینەی ژانرە رۆژنامەوانییەکان بۆ ھەواڵ و لێکەوتەکانی دەگەڕێتەوە، بەھەمانشێوە دیارییکردنی زۆرینەی سیستمەکان و لەنێویشیاندا سیستمی سیاسيی و میدیایی بۆ ھێڵە گشتییە چەسپێنراوەكانی یاسای پەسەندكراوی دەستور دەگەڕێتەوە کە بەداخەوە تائێستا قەوارەی دەستوریی ھەرێمی کوردستان نییەتی.
دووەم: ھەژموونی حزب و لاوازیی ستراتیژی نیشتمانیی وایكردووە؛ موزایەداتی سیاسیی جێگەی خەم و بەرژەوەندی گشتیی هاونیشتمانیان بگرێتەوە، ئەمەش كاریگەریی گەورەی لەسەر تێپەڕاندنی هەرجۆرە پرس و پرۆژەیاسایەكی تایبەت بە كاری میدیا و میدیاوانان هەبووە.
سێییەم: ناسەقامگيريی ژینگەی کارکردنی پیشەیی رۆژنامەوانانى كورد وایكردووە، هەرجۆرە دەستبردنێكی ياسايى بۆ رێكخستنەوەی ناوەڕۆكی راگەیاندن بەمەترسیی بۆ سەر خودى رۆژنامەوانان و سنورداركردنی ئازادییەكانیان بزانرێت، بەتایبەت كە زۆرینە و كەمینەی پەرلەمانی؛ بووەتە پاساوی هەنگاونەنانی هەندێ پەرلەمانتار و حزب و رێكخراو!
چوارەم: كەمیی سەرچاوەی بەردەوامی داهات و لاوازیی دامەزراوەی چاودێریی وایكردووە؛ بە بەرنامە كار لەسەر دەستەمۆكردنی رۆژنامەوانان و تێكەڵاوكردنی پیشەی رۆژنامەوانیی و سیخوڕیی بكرێت. ئەوەش بووەتە رێگرییەكی سەرەكیی لەبەردەم سنورداركردنی پەتای پشێویی و پاشاگەردانی ئەمڕۆی میدیا لەهەرێمی كوردستاندا.
