د.شوان ئادەم ئەیڤەس
ئەگەر سەروەرنەبوونی دوێنێی یاسا بەرئەنجامی سەربەخۆنەبوونی دەستەڵاتی دادوەریی بووبێت، ئەوا بێدادی ئەمڕۆی میدیا و پاشاگەردانیی میدیاوان و پێشێلکردنی رێسا پیشەییەکانی كاركردن، لەهۆكارە بنچینەییەكانی پشێویی دەربڕین، پێنەگەیشتوویی رۆژنامەگەریی و لەدەستدانی مافی گشتیی ھاووڵاتیان بووە؛ لەوەی بەئاسانیی دەستیان بەسەرچاوەکانی زانیاریی نەگات.
وێڕای جیاکردنەوەی لاوەكیی دەستەڵاتی دادوەریی لە دەستەڵاتەکانی یاسادانان و راپەڕاندن، بەڵام هێشتا ناپیشەییبوونی کرداریی لە یەکلاییکردنەوەی دۆز و دۆسییەکاندا وایکردووە بەرپرسانی حزب و مەکتەبەكانی؛ ھێز و ھەژموونیان لەبڕگە و ماددەکانی یاسا بەرکارەکانی ھەرێمی کوردستان زۆرتر بێت. ئەوەش دۆخێکی وەهای دروستكردووە؛ لەسایەییدا دەستەگەریی میدیایی و وابەستەبوونی میدیاوانی لێبکەوێتەوە. بەجۆرێک ئێستا ھیچ زانیاریی و ھەواڵ و پرۆگرام و بەرھەمێکی دیکەی میدیایی وەکخۆی رووماڵ و پەخش و بڵاوناکرێتەوە؛ تاوەکو سادەترین بابەتی رۆژنامەوانییش لەلای وەرگر وەكخۆی ھەزم بکرێت!
لێپێچینەوەی یاسایی میدیا و میدیاوان لەبیركردنەوەی دەستەڵاتی دادوەریی هەرێمی كوردستاندا؛ هێشتا نەگەیشتووەتە قۆناغێكی پێشكەوتووی ئەوتۆ كە رۆژنامەگەریی كوردی، وەك پیشەیەكی رێزلێگیراوی شكۆدار سەیر بكرێت. واتە هێشتا لەم هەرێمە راگوزەرەی سیستمی دیموكراسیی پاش ململانێكاندا، ئەو دەقە یاساییە هەر مرەكەبی سەر كاغەزە كە دەڵێت: “تۆمەتبار بێتاوانە، تا ئەوكاتەی تۆمەتەكەی بەسەردا ساغدەبێتەوە.” ئەوەش وایكردووە ژینگەیەكی سەوزی یاسایی درووست نەبێت كە رێگەبدات بە ئاسانیی تۆمەتبار و تاوانبار لێكجیابكرێنەوەو بە مافی شایستەی خۆیان بگەن یاخود ئەو سزایانەیان بەسەردا بسەپێنرێن كە یاسا بۆی دەستنیشانكردوون و پارێزگاریشی لێكردوون، نەك ئەو حوكمە پێشوەختانەی كەس و شوێن و لایەنی دیكەی نایاسایی سەپاندوونی؛ بەبێئەوەی هیچجۆرە سنورێك بۆ پارێزبەندی تاوانباران (Immunity to criminals) دابنێن!
یاسای دەستەڵاتی دادوەریی هەرێمی كوردستان- عێراق، ژمارە 23ی ساڵی 2007؛ لە 71 ماددە و هۆیە پێویستەكانی دەرچوواندنی پێكهاتووە. لەماددەی نۆیەمییدا، چەند جۆرێكی دادگا دەستنیشانكراون كە بریتیین لە دادگا مەدەنییەكانی پێداچوونەوە، تێهەڵچوونەوە، تاوان، بەرایی، نەوجەوانان، باری كەسایەتی، كەتن، كار، لێكۆڵینەوە، لەگەڵ دادگاكانی ماددەكانی كەسایەتی بۆ مەسیحییەكان و ئێزیدییەكان و ئایینەكانی تر. ئەوەی لەم ریزبەندییەدا كەم و ونە، نەبوونی دادگایەكی تایبەتمەندە بە دۆز و دۆسییەكانی میدیا و میدیاوانان كە بۆ ئەمڕۆ پێویستییەكی یاساییە. زۆر گرنگە ئەو دادگایە بەزوویی لەهەر چوار پارێزگای هەولێر، سلێمانی، دهۆك و هەڵەبجە دابمەزرێت تاوەكو چیدیكە تۆمەتبار و تاوانبارانی پێشێلكردنی ماف و ئازادییەکانی دەربڕین و رۆژنامەگەری؛ هاوشێوەی دز و سیخوڕ و تیرۆریست مامەڵەیان لەگەڵدا نەكرێت و لەیەك هۆڵی چاوەڕوانییدا رانەگیرێن یاخود زیندانیی نەكرێن.
لەچەند ساڵی رابردوودا، چیرۆكی تیرۆركردنی هەریەك لە ویداد حسێن، كاوە گەرمیانی، عەبدولستار تاهیر شەریف، سۆرانی مامە حەمە و سەردەشت عوسمان، بەچەشنێك «دیزە بەدەرخۆنە» كران، ئێستاش و ئەوساش بەشێوەیەكی فەرمیی ئاشكرانەبوو كە كێ هاندەر و تۆمەتبارە و كێ جێبەجێكار و تاوانبار یاخود بۆچی دەستەڵاتی دادوەریی و داواكاری گشتیی نەیانتوانی رۆڵی پیشەیی خۆیان ببینن و ئەو دۆسیانە بەشێوەیەكی سەبەرخۆ یەكلایی بكەنەوە!
ناكارایی «سیستمی دادوەریی هەرێمی كوردستان» لەكاتێكدایە كە لە بڕگەی نۆیەمی ماددەی 35ی بەشی دووەمی یاسای ژمارە 23 و لەمەرجەكانی دامەزراندنی دادوەراندا هاتووە کە دادوەر؛ «دەبێ بەڵێن بدات دوای دامەزراندنی كاری حزبی نەكات.» هاوكات لەبڕگەی دووەمی ماددەی 36ی هەمان یاسادا ئاماژە بە دەقی سوێندخواردنی دادوەر لەبەردەم سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەریی دەكات و تیاییدا هاتووە؛ «سوێند دەخۆم بەخودا كە دادپەروەرانە لەنێوان خەڵكدا دادوەری بكەم و یاساكان بە ئەمانەت و دەست پاكی و بێ لایەنی پیادە بكەم.»
سەرباری ئەو دەقە جوانانە، ئێستا پرسیارە سەرەكییەكە ئەوەیە كە ئایا دادگا و دادوەر و داواكاری گشتیی و ئەنجومەنی دادوەری؛ یاسایەكیان هەیە كە كۆن و بەسەرچووەو پێویستیی بە هەمواركردنەوەیە تاوەكو لەگەڵ واقیعی ئێستادا بگونجێنرێت و سەربەخۆیی و بێلایەنیی زیاتریان بۆ مسۆگەر بكات یاخود پرسەكە لەوە واوەترە و دەستەڵاتێکی گەورەتر لەدەستەڵاتی دادوەریی رێگە لە سەروەربوونی یاسا و جێبەجێكردنی دەگرێت و بەبەرنامە كار لەسەر ئەوە دەكات كە هەمووان لەبەردەم یاسادا ملكەچ نەبن؟!
ئەزموونی وڵاتانی هاوشێوەی عێراق و هەرێمی كوردستان سەلماندوویانە كە دەرئەنجامی هەرجۆرە بێدەنگكردنێك یاخود شكاندنێكی شكۆی دادگا و دادوەران بە زەبری هێز و هەژموونی پارە و پۆست و پلەبەندی كۆمەڵایەتی نایاسایی؛ جگە لە ملكەچكردنی زیاتری دەستەڵاتی دادوەریی و سەربەخۆنەبوونی میدیایی و دەستەگەری ناپیشەیی، هیچیدیكەی لێ سەوز نەبووە. ھەربۆیە پێویستە هەم دەستەڵاتەکان وردتر لەیەكتری جیابكرێنەوە، هەم پیشەییترییش سەربەخۆیی خۆیان بپارێزن.
