لەیلا جەمال
بۆ ناسینى كۆمه‌ڵگه ته‌نها پێویست نیه مێژوو بخوێنیته‌وه، ئه‌وه‌ى ئێستا ڕوو ئه‌دات، بۆخۆى مێژوویه‌كه. ئیتر پێگه‌ى هه‌ر كه‌سێك و گروپێك له مێژوو دا له‌سه‌ر ئه‌وه وه‌ستاوه، له كوێدایه و چى ئه‌كات. ڕاگه‌یاندنى كوردى جێگه‌ى پرسیارو هه‌ڵسه‌نگاندنه. بۆ ئه‌م تێڕوانینه، جیاكردنه‌وه‌یه‌ك گرنگه: ده‌زگاكانى ڕاگه‌یاندن خاوه‌نه‌كانیان كێن؟ ڕۆژنامه‌نوسان، میكانیزم و میتۆده‌كانى ئیشكردنیان چین؟ ڕاگه‌یاندن وه‌سیله‌ى حیزبه‌كانه بۆ جێبه‌جێ كردنى ئه‌جێنداى جیاواز، وه‌سیله‌ى ڕۆژنامه‌نوسان نیه بۆ خستنه‌ڕوى حه‌قیقه‌ته‌كان و گه‌یاندنى زانیارى باوه‌ڕپێكراو. ئیتر ڕاسته‌وخۆ ئه‌بێ ئه‌و پرسیاره بكه‌ین، ڕۆژنامه‌نوسان له ڕاگه‌یاندنى حیزبه‌كاندا چى ئه‌كه‌ن؟ بێگومان نه‌خێر بۆ ڕه‌تكردنه‌وه‌ى هه‌موو شتێك و به‌د بینى. به‌ڵام ئه‌مه هیچ په‌یوه‌ندیه‌كى نیه به پرسیاركردن ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى، ئێمه له كوێداین؟ بۆچى گرنگه له بونیادى مه‌سه‌له‌كان بڕوانین؟ ئایا ڕۆژنامه‌نوسان زیاتر له ته‌حقیقات و به‌دواداچون، سه‌قاڵى چین؟ قه‌ڵه‌مه‌كانى ئه‌وان چى ده‌نوسێ و نوسینه‌كانى ئه‌وان خزمه‌ت به كێ ئه‌كات؟ حیزب ئاساییه تموحى خۆى هه‌بێت، ئه‌مه زیاتر بابه‌تێكه له‌ناو پرسى حكومڕانى و یاسا و ڕێكخستنى ده‌سه‌ڵاته‌كان دا، پرسێكه له‌ناو بودجه‌و داهاتى نیشتیمانىیدا. حیزبه سیاسیه‌كان كاتێك فێرى ئه‌وه بوون ئه‌توانن له‌ڕێى ڕاگه‌یاندنى سێبه‌ره‌وه خزمه‌ت به ئه‌جێنداكانیان بكه‌ن،ئیتر ئه‌وه‌شیان بۆ ڕوون بوه‌وه كه دروستكردنى ژاوه ژاو، زیاكردنى ژماره‌ى ده‌زگاكان چۆن خزمه‌ت به شاردنه‌وه‌ى ده‌نگه ئازاو ئازادى خوازه‌كان ئه‌كات. ئه‌ى تموحى نوخبه‌ى ڕۆژنامه‌نووس كوا؟
له‌هه‌موو دونیادا، ڕۆژنامه‌نووس به كۆنتراكت و پاره كار ده‌كات، به‌ڵام ڕۆژنامه‌نووس ڕاستى نافرۆشێ، ئازادى نافرۆشێ، دیموكراسى نافرۆشێ، بیروڕاى خۆى نافرۆشێ، هه‌ڵوێسته‌كانى به‌رامبه‌ر به‌م به‌هایانه نافرۆشێ.له بنه‌ڕه‌ت دا تواناكانى ئه‌فرۆشێ، به‌ڵام ئه‌خلاقى پیشه‌كه‌ى نافرۆشێ. له دونیادا، ڕۆژنامه‌نووس كه‌سێكه سیاسى له پرسیاره‌كانى ئه‌ترسێت، له كوردستان سیاسی پرسیار بۆ ڕۆژنامه‌نووس ئه‌نوسێ. له دونیادا، ڕۆژنامه‌نووس، نوسه‌ره، شاره‌زاى سیاسه‌ت و ئابورى و ئه‌ده‌بیات و مێژووه، له كوردستان، به ڕۆژنامه‌نوس ئه‌وترێ یان (ماستاوچی)ه یان (جنێو فرۆش)ه. له دونیادا، ڕاگه‌یاندن، حه‌رشى ده‌سه‌ڵات ئه‌هێنێته له‌رزه. له كوردستان، ڕاگه‌یاندن ، شورایه‌كى پۆڵاینه له‌نێوان ده‌سه‌ڵات و خه‌ڵك دا، ڕۆژنامه‌نووسانیش خه‌ریكى ماسككردنى شوراكه‌ن به‌خواست و ئیراده‌ى حیزبه‌كان. له دونیادا، ڕۆژنامه‌نوسان ئه‌بێ له په‌یوه‌ندى فراوان و نزیك دا بن له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتداران، به‌دواداچونى وردیان هه‌بێ بۆ كه‌یس و بابه‌ته‌كانى په‌یوه‌ست به سیاسیه‌كان. له كوردستاندا، ئه‌وترێ ڕۆژنامه‌نوسان له به‌ر ده‌رگاو له‌ماڵى سیاسیه‌كانن بۆ ده‌سكه‌وتى ماددى و ئیمتیاز له ده‌زگاكانى حیزبه‌كانیان دا. گرنگه لێره‌دا ئه‌وه بڵێم، ئه‌و ڕۆژنامه‌نوسانه كارێكیان كردووه حه‌یایی سه‌رجه‌م هاوپیشه‌كانی خۆیان بردووه، چونكه ئه‌گه‌ر تۆ به شوێن جێبه‌جێكردنى ئه‌ركى پیشه‌كه‌ته‌وه بیت و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته به‌پێى سروشتى كاره‌كه‌ت بته‌وێ په‌یوه‌ندیت هه‌بێت له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تیه سیاسى و حیزبیه‌كان دا، ئه‌وه هه‌ر به‌هه‌مان چاو لێت ئه‌ڕوانن. زۆر جاریش تا ئاستێك له‌ترسى هه‌ڵه تێگه‌یشتنى ئه‌وان خۆت ئه‌بوێرى له‌هه‌ر جۆره په‌یوه‌ندى و نزیكایه‌تیه‌ك یان زۆر به‌ترس و حه‌زه‌ره‌وه ئه‌و كاره ئه‌كه‌ى، چونكه تا ئاستێك پیشه‌كه بێ نرخ كراوه،ئیتر ناچارى كه‌رامه‌تى مرۆیی بخه‌یته پێش پیشه‌كه‌ته‌وه. ئه‌وه هه‌ر باسى خانه‌نشینى و زۆر بابه‌ت ناكه‌ین، باسى قه‌ڵه‌م فرۆشى و جاسوسى ناكه‌ین، باسى ئه‌و هه‌موو كه‌یسى ته‌حه‌روش و هه‌راسانكردن و ئازاردانه‌ى ژنان ناكه‌ین له‌ژێر ناوى ڕۆژنامه‌نوسى دا. ڕۆژنامه‌نوسى ئێمه تاكێكى پڕه له زانیارى هه‌ڵڕژاو، تاكێك دائه‌نیشێ ته‌حلیلى كێشه‌كانى دونیا ئه‌كا، و به‌ڵام له كێشه‌كانى خۆى، خۆى نه‌بان ئه‌كا. سه‌رجه‌م ئه‌وانه‌ى له‌و بواره‌دا كاریان كردووه، به ده‌گمه‌ن ماونه‌ته‌وه له‌گه‌ڵ پیشه‌كه‌ى خۆیاندا به ئاستێكى هاوسه‌نگ، به‌ڵكو له مێژووى حوكمڕانى و سه‌ربه‌خۆیی ئێمه‌دا ڕۆژنامه‌نوسان بواره‌كه‌یان كردووه به پردێك بۆ په‌ڕینه‌وه لێیه‌وه بۆ سیاسه‌ت و پله‌و پۆستى حیزبى و حكومى. ئه‌م نه‌ریته‌ش بێمتمانه‌یی دروستكردووه به‌رامبه‌ر ڕۆژنامه‌نووسان، كه ئایا به‌شوێن چیه‌وه‌ن؟ ئه‌یانه‌وێ بگه‌نه كوێ؟ ڕۆژنامه‌نوسان ئه‌بێ خوێنه‌وارترین توێژ بن، ئاگادراترین بن به ڕاستیه‌كان، به گۆڕانكاریه جیهانى و ناوخۆییه‌كان، به‌ڵام له‌په‌ناى زانین دا، له‌په‌ناى تێگه‌یشتن له ڕاستى دا مرۆڤ ئه‌ركى گه‌وره‌تر ئه‌بێت.سیاسیه‌كان كێن تا ڕۆژنامه‌نوسان بكڕن؟
ئه‌وان نه‌خوێنده‌وارترین گروپن، خاوه‌ن به‌رژه‌وه‌ندى گه‌روره‌ن، خاڵى به‌هێزى ڕۆژنامه‌نوسان زۆر له‌سه‌رو سیاسیه‌كانه‌وه‌یه، تۆ زۆر ئاسان ئه‌توانى له به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان به‌یت. ئیتر ئه‌وه پرسیاره چى وا ئه‌كات تۆ كه‌سێك بیت ئه‌وان نرخت له‌سه‌ر دابنێن. چى وا ئه‌كات تۆ له‌سه‌نگه‌رى شه‌ڕى حه‌قیقه‌ته‌وه بگوازیته‌وه سه‌نگه‌رى شاردنه‌وه‌ى؟ ئاخر ئه‌مه پێچه‌وانه‌كردنه‌وه‌ى هاوكێشه‌یه‌كى قه‌در گرانه. ئه‌وه‌ى پێویستمانه ڕێكخستنه، كڕۆكى ئه‌م ڕێكخستنه‌ش ئه‌وه‌یه تاكه‌كان، بۆ هیچ مه‌به‌ست و ده‌سكه‌وتێك كه‌سێتى و كه‌رامه‌تیان نه‌شكێنرێ یان خۆیان به‌و تێكشكانه ڕازى نه‌بن، چونكه تاكێكى تێكشكاو ناتوانێ چه‌وتیه‌كانى ده‌سه‌ڵات و كۆمه‌ڵ ڕاستبكاته‌وه. هه‌روه‌ها، پێویستیمان به‌وه‌یه شته‌كان بچنه‌وه جێى خۆیان. وه‌ك كورد ئه‌ڵێ نان بۆ نانه‌واو گۆشت بۆ قه‌ساب. ئه‌وه ئه‌ركى كابراى حیزبى یان سیاسى نیه، ڕاگه‌یاندن دابمه‌زرێنێ و ڕۆژنامه‌نووس ته‌عین بكات. دامه‌زراندنى ده‌زگاكانى ڕاگه‌یاندن ڕێو شوێنى یاسایی و پیشه‌یی خۆى هه‌یه، ڕۆژنامه‌نووسیش ئه‌ركى له‌سه‌رو ئه‌ركى سیاسیه‌كانه‌وه‌یه. پێگه‌ى له پێگه‌ى ئه‌وان گرنگتره. ئه‌وه ڕۆژنامه‌نوسه ڕێگاكان ڕووناك ئه‌كاته‌وه، سیاسى ناتوانێ ڕێ و شوێن بۆ ڕۆژنامه‌نوسان دیارى بكات. كاتێك هه‌زاران هه‌زار ژن و پیاوو گه‌نج و پیر نانى ئه‌مڕۆیان هه‌یه‌و بۆ سبه‌ى ئه‌ڵێن خوا گه‌وره‌یه. ئیتر بۆ تۆى ڕۆژنامه‌نووس بۆچى هێنده قورسه ئه‌گه‌ر وه‌ك سیاسیه‌كان نه‌ژى، ئه‌گه‌ر وه‌ك ئه‌وان نه‌پۆشى؟ ئایا بۆ ئێوه نزیكى له ده‌سه‌ڵات له نزیكى له خه‌ڵك گرنگتره؟ ئایا بۆ ئێوه زانیارى (fake) له حه‌قیقه‌ت گه‌وره‌تر؟ ئه‌گه‌ر ئێوه درۆ هه‌ڵبه‌ستن ئه‌ى كێ مێژوو بنوسێته‌وه؟
بێگومان هه‌موو ئه‌و سه‌رنجانه یاخود ئه‌وانه‌ى وه‌ك ڕاستى ئه‌یڵێین كه خۆمان به‌رى كه‌وتوین و ڕۆژانه له ده‌ورو به‌رمان ڕوو ئه‌یات، دووره له ڕوى هه‌ر میدیاكارو ڕۆژنامه‌نوسێك له‌هه‌ر ده‌زگایه‌ك دا ته‌وازنێكى ڕه‌چاوكردووه و ڕێزى له پیشه‌و پێگه‌ى خۆى و هاوپیشه‌كانى گرتووه، زۆر كاتیش له‌به‌رامبه‌ر ده‌سكه‌وتى ماددى و مه‌عنه‌وی دا سه‌ریان نه‌وى نه‌كردووه. یان سه‌رى خۆیان هه‌ڵگرت و نه‌بوونه هاوبه‌ش له‌و پڕۆژه‌و كارانه‌ى ڕێڕه‌وى ڕاسته‌قینه‌ى گه‌شه‌كردنى بوارى ڕۆژنامه‌وانى و ڕاگه‌یاندنیان شێواند، یانیش ته‌نیا كه‌وتن و دوور كه‌وتنه‌وه. كارى ڕۆژنامه‌نوسى كه كه‌سانى وه‌ك پیره‌مێرد له سه‌ره‌تاكانى سه‌ده‌ى بیست و نه‌وشیروان مسته‌فا ئه‌مین له كۆتایی سه‌ده‌كه‌و و چاره‌گى یه‌كه‌مى سه‌ده‌ى بیست و یه‌ك دێن كارى تیا ئه‌كه‌ن یان بۆى به‌خه‌مه‌وه‌ن، شاعیران و نوسه‌ران و كه‌سانى به‌رزو خوێنه‌وار، به‌رپرسیارو خه‌مخۆر به‌رامبه‌ر پرس و كێشه‌كانى هاونیشتیمانیان ناویان وه‌ك ڕۆژنامه‌نووس هاتووه، پرسیارو به‌دواداچونیان بۆ زۆر بابه‌ت و گرفتى نیشتیمانى و سیاسى و مێژویی و كۆمه‌ڵایه‌تى كردووه. جێى داخى قوڵ و گرانه، ئێستا له‌م سه‌رده‌مه پێشكه‌وتووه‌ى ته‌كنه‌لۆژیا دا، له‌جیاتى پێشكه‌وتنى ڕۆژنامه‌وانى و ڕاگه‌یاندن، له جیاتى ئاست به‌رزى كه‌سێتى و قه‌ڵه‌م و بیرى ڕۆژنامه‌نوسان، پیشه‌و بواره‌كه ڕۆژى به‌م ڕۆژه گه‌یشتووه، و خه‌ڵكێك پێیان وایه شه‌رم و عه‌یبه‌یه به‌خۆت بڵێى ڕۆژنامه‌نوس
