د.یادگار عەلی
ڕووداوەکانی کووشتن لە هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی بەرچاو هەڵکشاون. بەپێی ئامارێک لە ١٠ ڕۆژی ڕابردوودا؛ ٢٤کەس لەلایەن نزیکەکانی خۆیانەوە کوژراون.
زۆربەی توێژینەوە زانستییەکان باس لە ڕۆڵی ئامرازەکانی ڕاگەیاندن لە زۆربوونی ڕووداوەکان دەکەن، وەکچۆن باس لەوەش دەکەن، کە ڕاگەیاندن دەتوانێت ڕۆڵی ئەرێنی لە کەمکرنەوەی تاوانی کووشتن هەبێت. لە هەردوو بارەکەدا؛ هاوکێشەکە پەیوەست دەبێت بە شێوازی بەکارهێنانی ئامرازەکان لەلایەن بەکارهێنەران، بەتایبەت ئەوانەی کۆنترۆڵی ئامرازەکانی ڕاگەیاندنیان بەدەستەوەیە. تۆڕی ڕۆژنامەنووسانی نێودەوڵەتیی؛ کۆمەڵێک ڕێکاری بۆ ڕووماڵی تاوانی کووشتن لە لایەن ئامرازەکانی ڕاگەیاندن هەیە، جەخت لەسەر پێویستی دەستوەرنەدان، بێلایەنی و بابەتیبوون دەکات. لە خوارەوە ئاماژە بە هەموو بنەما و ڕێکارە پیشەیی و ئێتیکییەکانی ڕووماڵی تاوانی کووشتن دەکەین:
١- پێویستە ئامرازەکانی ڕاگەیاندن ڕاستگۆ، بێلایەن و بابەتیانە بن لە ڕووماڵی هەواڵی تاوان.
٢- نابێت ڕاگەیاندن گێڕانەوەی لایەنێکی ڕووداو لەسەر حیساب یان بەرژەوەندی لایەنێکی دیکە بەرەوپێش ببات یاخوود پشتگیریی بکات.
٣- کارکردن بۆ بەدیهێنانی هاوسەنگی لە نێوان ڕووماڵی لێکۆڵینەوە و ڕووماڵی هەواڵ لەسەر تاوان.
٤- لەسەر ڕۆژنامەنووس پێویست دەبێت لە بڵاوکردنەوە یان ڕووماڵکردنی هەواڵی کووشتن زانیاری زۆری هەبێت و زیادەڕەویشی تێدا نەکات.
٥ـ پێویستە ڕێز لە تایبەتمەندی بگیرێت لە کاتی بڵاوکردنەوە دەربارەی کەسوکار و قوربانیانی تاوان.
٦- بڵاوکردنەوە یان پەخشکردن دەبێت لە چوارچێوەی ڕێزگرتن لە مافی تایبەتمەندی و کەرامەتی مرۆڤ و پیرۆزی مردوودا بێت.
٧ـ نابێت تایبەتمەندی کەسایەتییە ناودارەکان، هونەرمەندان و کەسایەتییە گشتییەکان پێشێل بکرێت.
٨ـ بڵاوکردنەوەی وێنە یان ناوی کەسوکاری تۆمەتبار یان تۆمەتبار یان سوکایەتیپێکردن قەدەغەیە.
٩ـ دەزگاکانی ڕاگەیاندن بە هەموو جۆرەکانیانەوە دەبێت ئاگاداربن وێنەی تەرمی مردووەکان، یان ڤیدیۆی شۆکهێنەری تاوان، گرتەی قێزەون بڵاونەکەنەوە.
١٠ـ ئەگەر پێویستیەکی پیشەیی یان کۆمەڵایەتیی بۆ بڵاوکردنەوەی ئەو زانیارییانە هەبێت، پێویستە کارەکە لە چوارچێوەی پابەندبوون بە ستانداردە پیشەییەکان ئەنجامبدرێت، هەروەها دەبێت ئاگادارکردنەوەیەک بدرێت، کە ناوەڕۆکەکە هەستیارە پێش ئەوەی بخرێتە بەردەست وەرگران.
١١- لەکاتی بڵاوکردنەوەی هەواڵ لەسەر تاوانەکانی پەیوەست بە شەرەف، ناوبانگی تاکەکان، یان پەیوەندی هاوسەرگیریی، زۆر وریابە، چونکە بە بابەتی تایبەت دادەنرێت.
١٢- پابەندبوون بە قەدەغەکردنی بڵاوکردنەوەی وێنە و ناوی قوربانیانی تاوانی دەستدرێژیی سێکسی یان هەراسانکردن.
١٣ـ پێویستە لە کاتی بڵاوکردنەوەی هەواڵی تاوانەکان، کە ڕەنگە ببێتەهۆی ناتەبایی کۆمەڵگە یان کەوتنەوەی کێشەی کۆمەڵایەتی یان تائیفی، وریایییەکی زۆر لە ڕووماڵ و گێڕانەوەی چیرۆکی ڕووداوەکە بەکاربهێنرێت.
بەدەر لەوانە؛ هەندێک ڕێکاری پیشەیی دیکەش هەن، لە چوارچێوەی کۆدی ئێتیکی ڕووماڵی تاوان؛ ئاماژەیان پێکراوە، لەوانە:
أ- گفتوگۆی قووڵی هۆکار و پاڵنەرەکانی تاوانەکە و خستنەڕووی چارەسەری گونجاو بۆ کۆنترۆڵکردنی.
ب- گرنگیدان بە ڕووماڵی هاوچەشنەکانی ئەو تاوانە نەرێنییە، بە ئامانجی چارەسەرکردن و ڕێگرتن لە ڕوودانیان.
ج- دوورکەوتنەوە لە ڕووماڵکردنی ڕووکەش، کە گرنگی بە فۆرم دەدات بەبێ ناوەڕۆک، یان گرنگیدان بە لایەنەتایبەتەکانی ڕووداوەکە بە مەبەستی چەواشەکردن یان توڕەکردنی گرووپ و لایەنێکی دیاریکراو.
د- زیادەڕەوی لە خستنەڕووی وردەکارییەکانی ئەو شێوازانە مەکە، کە بۆ ئەنجامدانی تاوانەکە بەکارهێنراون، زۆر وردی مەکەوە، چونکە ئەمە ڕەنگە یارمەتی هەندێک کەسی ئیرادە لاواز بدات بۆ لاساییکردنەوە و دووبارەکردنەوەی ئەو ڕەفتارە تاوانکارییە.
هـ ـ نابێت بەشێوەیەکی پێشوەختانە هیچ جۆرە وێنایەکت بۆ هیچ گرووپ یان ناوچەیەکی جوگرافی کۆمەڵایەتی هەبێت و لەسەر ئەو بنەمایە ڕووماڵی تاوانەکە بکەیت.
و- دوورکەوتنەوە لە بەکارهێنانی ئەو مانشێتانەی، کە ڕەنگدانەوەی ڕاستییەکان نیین بە مەبەستی وروژاندن، ڕاکێشانی سەرنج، یان زیادکردنی کارلێککردن دەنووسرێن.
زـ سزای تاوانکاریی، کە بە یاسا بۆ تاوانەکە دیاریکراوە دەبێت لە حاڵەتەکانی سزاداندا ڕوونبکرێتەوە، بە هاوکاریی پسپۆڕان.
