ئامادەبووانی بەڕێز،
میوانە خۆشەویستەكان،
ئەم كاتەتان باش و بەخێرهاتن سەرسەر و سەرچاوان
میدیای کوردیی کە 123ساڵ لەمەوپێش سەرەتاکانی لە تاراوگە و بە چاپکردنی رۆژنامەی کوردستان دەستیپێکرد؛ لەسەر دەستی یەكەم سەرنووسەری كە میقداد مدحەت بەدرخان بوو بەردی بناغەی پیشەسازییەکی خۆرئاوایی دانا کە ئێستاشی لەگەڵدا بێت ھێشتا ژینگەی پیشەیی و یاسایی ئەو پیشەسازییە لەنێو کولتوري خۆرهەڵاتیی ھەرێمی کوردستانی بندەستی عێراقدا، بەتەواوی نەخەمڵیوە و نەچەسپیوە. پیشەسازییەک کە پشت بە بازاڕی ئازاد و ئازادیی بیر و رادەربڕین و رۆژنامەگەریی و کێبرکێی چوونیەكی پیشەیی بەرھەمھێنان و بەکارھێنانی ببەستێت؛ تەنانەت ئەزموونی 30ساڵەی پەرلەمانیی و دادوەریی و حكوميی هەرێمی کوردستانیش لێی بێبەش و بێخەم بووە. هەربۆیە لەیەكەمین كۆڕبەندی نیشتمانیی بۆ ریفۆرمی میدیایی-دا؛ رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردیی بە سپۆنسەری دەزگای میدیایی كەركوك سەرنجتان بۆ پرسێكی هەنووكەیی پەڕاوێزخراو رادەكێشێت كە لەلایەن بەرهەمهێنەران و بەكارهێنەرانی میدیای كوردییەوە زۆر بەهەند وەرنەگیراوە.
بەپێی سەرچاوە زانستییەكان؛ ریفۆرمی میدیایی بە ئاماژەیەكی بەهێزی دیموكراسییبوون ناوزەددەكرێت كە هەوڵی دەرخستنی مافی بەدەستهێنانی زانیاریی دەدات، لەبارەی ئاستەكانی ئازادیی و لێبوردەیی و دادی كۆمەڵایەتیی و فرەلایەنیی لەنێوخۆی هەر سیستمێكی سیاسییدا، چونكە میدیا رۆڵێكی نێوەندیی لە گەشەپێدانی هەردوو كولتوری دیموكراسیی و بەرهەمهێناندا دەبینێت. بۆنموونە، كاتێك لەساڵی 1987دا پارتی نیشتمانیی كومینتانگی تایوان دەستیكرد بە هەردوو پرۆسێسی لیبراڵیبوونی كۆمەڵایەتیی و دیموكراسییبوونی سیاسی؛ سیستمی سیاسيی ئەو وڵاتە بۆماوەی سێ دەیە بەفیعلیی سانسۆرێكی توندی خستەسەر میدیای چاپكراو و پەخشكراو. ئەویش لەرێی زنجیرەیەك یاسا كە هەندێكیان ئاڵۆز و ناڕوون و هەندێكی دیكەیان روون و راشكاو بوون و بەوردیی بەرپرسیارێتییەكانی میدیا و سزاكانی بەزاندنی یاساكانی تیا دەستنیشانكرابوون. لەو سەروەختەدا؛ ئەگەرچی پرۆسەی دەرگاوانییكردن بەدەست ئەوانەوە بوو كە لەیەككاتدا هەم مومارەسەی كاری رۆژنامەوانیی و هەم مومارەسەی كاری حزبیيان دەكرد، بەڵام حزبی نیشتمانیی كۆمینتانگ رۆڵی سەرەكیی هەبوو لە ریفۆرمی میدیایی تایواندا، بەتایبەت لەئەیلولی ساڵی 1989ەوە كاتێك بەرێوبەری زانیاریی حكومیی (شەو یو مینگ) بڕوای بەوەهێنا كە رێكخستنی خودیی لەلایەن میدیاكانەوە لە چاودێریی و ساسنۆری دەوڵەت پەسەندترە، چونكە لە سیستمی سیاسیی دیموكراسییدا، میدیا بەرپرسیارێتیی ئەوەی دەكەوێتەئەستۆ كە وردبینیی و لێپێچینەوە لە بڕیارەكان و رەفتارەكانی حكومەتدا بكات. هەروەك دەوترێت؛ میدیا وتەبێژی بەرژەوەندییە گشتییەكانی هاونیشتمانیانە، بۆیە ئەركی حكومەت و دام و دەزگاكانی؛ دابینكردنی زانیارییە نەك كۆنترۆڵكردنی هەواڵ، واتە پێویستە زانیارییەكان بەرێوەببرێن نەك كۆنترۆڵ بكرێن.
بەدەر لە تایوانی هاو-وڵاتی كۆماری میللیی چین؛ هەرێمی كوردستانی كۆماری فیدراڵیی عێراق لەگەڵ ئەوەی كە خاوەن فەلسەفە و سیستمێكی روونی سیاسیی و میدیایی نییە؛ نەشبووەتە ژینگەیەكی ئازاد و لەبار بۆ كاركردنی رەخنەیی و پیشەیی رۆژنامەنووسانی بنكۆڵكار (Investigative journalists). تێكەڵاویی و جیانەكردنەوەی فیعلیی دەستەڵاتەكانی یاسادانان، جێبەجێكردن و دادوەریی دۆخێكی وەهای دروستكردووە كە میدیا وەك ئەوەی لەستانداردە نێودەوڵەتییەكانی پیشەكەدا دەستنیشان كراوە نەبێتە دەستەڵاتی چوارەم و رۆڵی چاودێریی ببینێت. لەبەرامبەریشدا، سەلیقە و میزاجی رۆژانەی خاوەنمیدیا جێی سیاسەتی میدیایی گرتوەتەوە و میدیاكارانیش بەپێی بەرز و نزمیی رەوتی بەرژەوەندییەكان و نزیكیی و دووریی سەرچاوەكانی بژێوییان هەوڵی گەرمكردنەوە و بەردەوامیی رووماڵە رۆژنامەوانییەكانیان دەدەن؛ ئەگەرچی راست و دروستیشیان پشتڕاست نەكرابێتەوە. هەربۆیە گرنگە ئەرك و رۆڵی میدیا بەبەردەوامیی بخرێتە ژێرپرسیارەوەو چاودێریی ورد بكرێن.
لەرووی پیشەییەوە؛ میدیا كە دەبوو نێوەندی گەیەنەری نێوان نێرەر و وەرگر، خەڵك و حكومەت، تۆمەتبار و تاوانبار، فەرمانڕەوا و فەرمانپێكراو، كێشەدار و كێشەساز بوایە، ئێستا خۆی بووەتە كێشە و كەرت و كایەكانی دیكەشی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووە. میدیاییەك كە لە شەڕی نیشتمانییەوە بۆ شەڕی حزبیی و تاكەكەسیی دابەزیوە و باكی بەپێوەرەكانی رێسا پیشەییەكانی راگەیاندن و یاسا بەركارەكان نییە، هەموو خەون و خەمێكی كۆمەڵایەتی، پەروەردەیی، دەروونیی و ئەكادیمیی پەیامەكانی؛ كردووەتە قوربانيی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی و شەڕی بەدەستهێنانی ژمارەیەكی زیاتری لایك و شەیر و فۆڵۆوەری ساختە دەكات. هاوكات لاوازیی پابەندبوونی ویژدانیی میدیاوانی كورد بە رێسا پیشەییەكان و كەمتەرخەمیی كرداریی دەستەڵاتی راپەڕاندن لە جێبەجێكردنی یاسا بەركارەكاندا؛ وایكردووە رۆڵی دەرگاوان (gatekeeper) لەنێوان میدیای دێریینباو (mainstream media) و میدیای نوێباوی جێگرەوە (alternative media)دا، هێند بچووك و بێبەها بكرێت كە وەرگر بەئەستەم بتوانێت جیاوازیی لەنێوان پەیامەكانی هەریەك لەو دوو جۆرە میدیایەدا بكات. ئەوەش بەجۆرێك بەرنامەرێژكراوە كە ئێستا بەبێ دەرگاوان و رۆڵبینینی پیشەیی؛ میدیای دیجیتاڵيی و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی، بوونەتە سەرچاوەی سەرەكیی زانیاریی و پەیامەكانی میدیای دێریینباوی چاپكراو و پەخشكراوی كوردی. هەربۆیە چاودێریی میدیای كوردی (چمك)؛ وەك رێکخراوێکی ناحكومی، قازانجنه‌ویستی، سه‌ربه‌خۆ كە لەساڵی 2017 لەلایەن چەند ئەكادیمییەك و توێژەرێكی میدیاییەوە دامەزرا؛ کار بۆ چاودێرییكردن، هه‌ڵسه‌نگاندن، راپۆرتكردن و توێژینه‌وه‌ی خه‌وش و پێشلكارییه پیشه‌ییه‌كانی میدیا و ره‌وشی رۆژنامه‌گه‌ری كوردیی دەکات. هەروەك جه‌ختكردنه‌وه‌ی سه‌ره‌كیی رێكخراوەكەش له‌سه‌ر به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی هۆشیاری تاكه‌كه‌س و كۆمه‌ڵگه‌ی كوردییه له هه‌مبه‌ر پێشلكردنی مافەكانیان و په‌ڕاوێزخستن و ده‌ستێوه‌ردانی ناپیشه‌یی میدیا و میدیاوانانی كوردستان. چالاكیی و پرۆژه‌كانی رێكخراوی چمك؛ زیاتر بۆ هەڵسەنگاندنی به‌رهه‌مه جۆربه‌جۆره‌كانی میدیای كوردییه، به‌مه‌به‌ستی گه‌ڵاڵه‌كردن و خستنه‌ڕووی كارنامه‌یه‌كی پیشه‌ییتری كرداریی بۆ راستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه باوه‌كانی میدیا و شێوازی كاركردنی میدیاوانان لەهەرێمی كوردستاندا.
ئەمڕۆ رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردیی بە سپۆنسەری دەزگای میدیایی كەركوك؛ بەفەرمیی خاڵێك دەخاتە سەر پیتی میدیای كوردیی و سەرنجتان بۆ یەكەمین زنجیرە باسی كۆڕبەندێكی نیشتمانیی رەخنەیی لەبارەی ریفۆرمی میدیایی لەهەرێمی كوردستانی عێراقدا رادەكێشێت؛ ئەویش لەچوارچێوەی چوار پانێلی سەرەكییدا میوانداری 15 كەسایەتی خاوەن باكگراوندی جیاوازی حزبیی و پیشەیی و ئەكادیمیی كردووە؛ بۆ خستنەڕووی پاساو و پێشنیازەكانی خۆیان لەمەڕ هەریەك لەتەوەرەكانی: ریفۆرمی میدیایی لەنێوان ناوەندێتیی و ناناوەندێتیی حزبییدا؛ ریفۆرمی میدیایی لەنێوان رێكخستنی یاسایی و رێسای پیشەییدا؛ ریفۆرمی میدیایی لەنێوان پەروەردە و خوێندنی باڵادا؛ ریفۆرمی میدیایی لەنێوان سانسۆر و ئازادیی ژینگەی كاركردندا. هاوكات لەرێی ئەم زنجیرە پانێلەوە مەبەستمانە بپرسین:
• دوای 123ساڵ لەدەرچوونی یەكەم رۆژنامەی كوردیی و 30ساڵ لەئەزموونی خۆبەڕێوەبەریی كورد لە باكوری عێراقدا؛ ئایا ژینگەی سیاسیی هەرێمی كوردستان هێشتا بۆ ریفۆرمی میدیایی لەبار نییە؟
• ئایا پارتە سیاسییەكان بڕوایان بە ریفۆرمی میدیایی بۆ ناوخۆی خۆیان هەیە یاخود بۆ دەرەوەی خۆیان و ئەو ژینگەیەی تیاییدا هەژموندار و فەرمانڕەوان؟
• ئايا دەستەڵاتەكانی یاسادانان، جێبەجێكردن و دادوەریی هیچ پرۆژە و پرۆگرام و پلانێكی بیرلێكراوەیان بۆ ریفۆرمی میدیایی لەئەزموونی فەرمانڕەوایی هەرێمی كوردستانی عێراقدا هەیە ؟
• ئایا دەستتێوەردانی پەرلەمان و حكومەت و دادگاكان لەكاروباری میدیایی بەئارِاستەی سانسۆر و بەرتەسككردنەوەی ئازادییەكانی دەربڕین و رۆژنامەگەرییە یان بە ئاراستەی رێكخستنەوە و ریفۆرمكردنییەتی؟
• ئایا وەزارەتەكانی رۆشنبیریی و لاوان، ئەوقاف و كاروباری ئایینی، پەروەردە و خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی هیچ رێوشوێنێكی كارگێڕیی و چارەسەرێكی نیشتمانییان بۆ بەرتەسكردنەوەی پەیامی ژەهراوی و ماوەبەسەرچووی میدیای بێدەرگاوانی كوردیی هەیە يان ئەوانیش هەر بینەر و بیسەر و خوێنەرن؟
ئەوانە و چەندین پرسیاری دیكەی ئێمە و ئێوە دەبنە باسوخواسی گەرمی هەر چوار پانێلی یەكەمین كۆڕبەندی نیشتمانیی رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی. دووبارە سوپاس بۆ ئامادەبوون و بەشداریكردنتان، بەهیوای رەخساندنی زەمینەی بیركردنەوەیەكی لۆژیكیی و وتوێژێكی بەرهەمداری بابەتیی لەسەر ریفۆرمی میدیایی لەهەرێمی كوردستانی عێراق و سەرپێخستنی قۆناغە جیاوازەكانی.
رێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی
10ی تەموزي 2021
وتاری یەکەمین کۆڕبەندی نیشتمانیی رێکخراوی چاودێریی میدیای کوردیی بۆ ریفۆرمی میدیایی
لەلایەن د.شوان ئادەم ئەیڤەس؛ خاوەنی بیرۆکە و رێکخەری گشتیی كۆڕبەندەكەوە خوێنرایەوە.
فۆتۆ:
ئارام حەمەعەلی
